"... και του πουλιού το γάλα!!!"

Ορνιθόγαλο

Ornithogalum L.

Hyacinthaceae / Liliaceae

Κύθηρα, Απρίλιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

 Το γένος περιλαμβάνει πολυετή βολβώδη φυτά ενδημικά της Νότιας Ευρώπης,
Βόρειας Αφρικής και Δυτικής Ασίας. Ορισμένα είδη πχ. το ornithogallum narbonense L. μπορούν να φτάσουν σε ύψος έως 60 εκ. αναπτύσσοντας πυραμιδωτά τα πανέμορφα λουλούδια τους. Τα κατάλευκα πέταλα φέρουν στο πίσω μέρος πρασινωπή λωρίδα που πολλές φορές φαίνεται και από μπροστά.

Κύθηρα, Μάιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Το λατινικό όνομα προέρχεται από το ελληνικό όρνις = πτηνό+γάλα.Οι Αρχαίοι Έλληνες το ονόμασαν έτσι για να τονίσουν την σεμνή και πολύτιμη ομορφιά του. Ο Διοσκουρίδης  περιγράφει κατά πάσα πιθανότητα το είδος που σήμερα ονομάζουμε ornithogalum umbellatum.

Κύθηρα, Απρίλιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Οι Αγγλόφωνοι το λένε Αστέρι της Βηθλεέμ. Το όνομα αυτό ίσως δόθηκε είτε σαν αναφορά στο σχήμα του λουλουδιού που θυμίζει άστρο,είτε διότι χρησιμοποιήθηκε σαν τροφή από τους φτωχούς προσκυνητές των Αγίων Τόπων κατά τον Μεσαίωνα αφού ευδοκιμούσε σε μεγάλους αριθμούς στην περιοχή της Βηθλεέμ,ίσως φυτεμένο εκεί, από τους ίδιους τους χριστιανούς. Ο βολβός ορισμένων ειδών θεωρείται εξαιρετική λιχουδιά ιδιαίτερα στη Νότια Γαλλία. (Αποξηραμένος και αλεσμένος σε σκόνη, ή καλά βρασμένος). Πάντως πολλά είδη είναι τοξικά και υπάρχουν αναφορές για δηλητηριάσεις ζώων από το φρέσκο φυτό. 

Στα Κύθηρα έχω συναντήσει τα είδη: 

Οrnithogalum divergens Boreau,(φωτογραφία 3) 

Ornithogalum narbonense L.,(φωτογραφία 2)

Ornithogalum arabicum L. ( σε παλιούς κήπους) 

και ίσως το Ornithogalum atticum Boiss & Heldr.(Φωτογραφία 1?)

Μπελάρντια η χνουδωτή

Bellardia trixago (L.) Allioni

Bartsia trixago L.

Scrophulariaceae/ Orobanchaceae

Κύθηρα, Απρίλιος 2011.
Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Ετήσιο φυτό αρκετά κοινό σε όλη τη Μεσόγειο. Τα άνθη του είναι συνήθως λευκά με ροζ άνω χείλος ή κίτρινα. Σε άλλα μέρη του κόσμου Αυστραλία , Νέα Ζηλανδία, Δυτική Αμερική είναι πιθανόν επιγενές και θεωρείται ζιζάνιο.Το φυτό θεωρείται ημιπαράσιτο αφού κάνει μεν φωτοσύνθεση αλλά παίρνει αρκετά θρεπτικά συστατικά από τις ρίζες άλλων φυτών.

Ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Ιταλού γιατρού και βοτανολόγου Κάρλο Αντόνιο Μπελλάρντι (1741-1826), από τον καθηγητή του στη Βοτανολογία, στο πανεπιστήμιο του Τορίνο, Κάρλο Αλλιόνι (1728-1804). Το επίθετο trixago προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το ελληνικό θριξ – τριχός = τρίχα , και το επίθημα -ago που δηλώνει ομοιότητα, αναφορά στη χνουδωτή όψη των φύλλων του φυτού.

Το πρώτο όνομα που δόθηκε στο φυτό από τον Κάρολο Λινναίο ήταν bartsia trixago προς τιμή του φίλου του Johann Bartsch (1709 - 1738) γιατρού και βοτανολόγου της Ανατολικής Πρωσίας που πέθανε σε ηλικία 28 ετών σε αποστολή που τον είχε στείλει ο Λινναίος.  

Η Βιολέτα του γυαλού

Μatthiola tricuspidata L.

Brassicaceae Cruciferae

Κύθηρα Ιανουάριος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Ετήσιο φυτό που ανθίζει από Μάρτιο έως Μάϊο,κυρίως σε αμμώδεις παραλίες αλλά και ανάμεσα στα βράχια των ακτών. Το όνομά της το πήρε από τον Pierandrea Mattioli (1501-1577), ιταλό φυσικό και βοτανολόγο.O ασημοπράσινος ρόδακας των φύλλων πριν βγεί το λουλούδι είναι έργο τέχνης. Το λουλούδι απαλό ροζ ή μωβ έχει το χαρακτηριστικό άρωμα της βιολέτας. Φέτος βρήκαμε τα πρώτα λουλούδια ανθισμένα ήδη τον Ιανουάριο στα νότια του νησιού. 

΄Αγριοι Νάρκισσοι

Μανουσάκι (Narcissus Tazetta L.)

Amaryllidaceae

Λαγκάδι Κακοσπηλαίας, Δεκέμβριος 2010.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Ο Νάρκισσος, ο γοητευτικός νεαρός που ερωτεύτηκε την εικόνα του τόσο που πνίγηκε προσπαθώντας να την αγκαλιάσει μέσα στο νερό... οι θεοί λυπήθηκαν να πάει τέτοια ομορφιά χαμένη και τον έκαναν λουλούδι. Φυτρώνει σε υγρά μέρη, στις άκρες των λιόφυτων, στα χωράφια και τις όχθες των λαγγαδιών.

Κοντολιάνικα,Φεβρουάριος 2005. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Θεωρείται το πιο παλιό είδος νάρκισσου, γνωστό στην Αρχαία Αίγυπτο και Ελλάδα Ο Πλίνιος θεωρεί ότι το όνομα προέρχεται από το ναρκώνω ( το φυτό έχει ναρκωτικές ιδιότητες). Πράγματι η δυνατή μυρωδιά τους μπορεί να προκαλέσει νάρκωση (χαύνωση).Η μάνα μου φρόντιζε πάντα να βγούν τα βάζα με τα μανουσάκια έξω, πριν κοιμηθούμε.

Καραβάς Δεκέμβριος 2010. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Από το Δεκέμβριο μέχρι το Μάρτιο τα χωράφια μας γίνονται κήποι μυρωδάτοι γεμάτοι με τα λεπτεπίλεπτα μανουσάκια. Τα ονόματα τους πολλά: ζουμπούλια στην 'Ηπειρο, ματσικόραδα στην Κύπρο, μαρτακούδια στην Αμοργό. Στα Κύθηρα,  τα διπλά ή ήμερα βγαίνουν πρώτα, στις αρχές του Δεκέμβρη και ακολουθούν τα μονά. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται όλο και λιγότερα ιδιαίτερα από τα διπλά. Κυριώτερος λόγος της ελάττωσής τους η υπερβολική συλλογή από όλους εμάς, που γοητευόμαστε από την ομορφιά και το άρωμά τους. Τα μεγάλα μπουκέτα που συνηθίζουμε να μαζεύουμε κάθε χειμώνα αδυνατίζουν τη διαδικασία πολλαπλασιασμού τους. Γι αυτό κάντε τους τη χάρη όταν τα βρείτε..... και μην τα κόψετε! Εξ άλλου αν μας αρέσουν τόσο πολύ πουλιούνται βολβοί στα φυτώρια και μπορούμε εύκολα να τα καλλιεργήσουμε στον κήπο,σε γλάστρα ή ακόμα και μόνο σε δοχείο με νερό. 

Η καμπανούλα των βράχων

(Campanula versicolor - Andrews)

Παλαιόχωρα. Οκτώβριος 2010. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Καμπανούλα η ποικιλόχρους
Campanulaceae
Ένα από τα πολλά είδη της οικογένειας που προτιμά τους βράχους τους γκρεμούς. Είναι η μοναδική στο γένος campanula το λουλούδι της οποίας δέν μοιάζει τόσο με καμπάνα,όσο με αστέρι. Ο βλαστός του φυτού είναι όρθιος κρεμιέται στους βράχους και υψώνει φύλλα λεία, σα λόγχες και σαν καρδιές προς τον ουρανό . Η στεφάνη των ανθέων είναι σκούρο μπλε μωβ.

Φαράγγι Παναγίας Ορφανής. Φθινόπωρο 2008. Φωτογραφία Αλέκος Καστρίσιος.

 Πολυετές φυτό, ενδημικό της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που αγαπά τον ήλιο και δεν αντέχει τον χιονιά. Ανθίζει το φθινόπωρο.

Στα Κύθηρα εκτός από το φαράγγι της Παλαιόχωρας, τη συναντήσαμε και στο φαράγγι κάτω από την Παναγία την Ορφανή προς Καλάμι.

Crocus goulimyi ssp leucanthus

Τριφυλλιάνικα Νοέμβριος 2010. Φωτογραφία Σ.Φ.

 Ενδημικό της Νότιας Ελλάδας. Κάποιοι προμηθευτές βολβών το ονομάζουν λευκό της Μάνης και το θεωρούν τοπικό ενδημικό του Μαλέα. (crocus goulimyi mani white). Φαίνεται όμοιος με τον κρόκο τον λείο (crocus leavigatus).

Narcissus Serotinus

Φθινοπωρινός Νάρκισσος

(Amaryllidaceae)

Αγία Κυριακή, Αλεξανδράδες Οκτώβριος 2010. Φωτογραφία Σ.Φ.

Ανήκει στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών  . Ανθίζει το φθινόπωρο και είναι προάγγελος του πιο λουσάτου συγγενή του Narcissus tazetta. (μανουσάκι) 

Δεν γνωρίζουμε τοπικό όνομα, το βρήκαμε με το όνομα "φθινοπωρινός νάρκισσος" στο: http://floraamorgina.blogspot.com