Αναγνώστες

Τρίτη 21 Νοεμβρίου 2023

Σκίνος ή Σχίνος, Μαστιχόδεντρο

Pistacia lentiscus L.,1753


Anacardiaceae

Αειθαλής θάμνος πολύ κοινός σε όλη τη Μεσόγειο. Συχνά αναπτύσσεται σα δέντρο και μπορεί να φτάσει ώς 8 μέτρα ύψος (δεντρόσκινος). Στην οικογένεια των Ανακαρδιοειδών (Anacardiaceae) το γένος Pistacia περιλαμβάνει περίπου 15 είδη, μεταξύ των οποίων τα Pistacia vera (Φιστικιά) και Pistacia terebinthus (Τριμιθιά). 


Ο σχίνος, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά θερμόφιλα είδη της μεσογειακής μακίας βλάστησης, είναι εξαιρετικά ανθεκτικός στην ξηρασία, τη ρύπανση, τις διάφορες ασθένειες και κάθε είδους ακραίες συνθήκες, (χαρακτηριστικά, αναπτύσσεται ακόμα και στη σκιά του πεύκου, όπου κατά την παράδοση «δε φυτρώνει τίποτα»). Αρκούν μόλις λίγες μέρες για να πετάξει νέους βλαστούς μετά από δασικές πυρκαγιές μειώνοντας τον κίνδυνο διάβρωσης του εδάφους. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται η αξία του σαν καλλωπιστικό φυτό δίνοντας εντυπωσιακές λύσεις στην αρχιτεκτονική τοπίου με το πυκνό βαθυπράσινο φύλλωμά του και τους κατακόκκινους καρπούς το φθινόπωρο.Από το ξύλο του φτιάχνονται καλής ποιότητας ξυλοκάρβουνα για θέρμανση. Στην Κύπρο, τα κλαδιά του χρησιμοποιούνται για τον υποκαπνισμό αλλαντικών προσδίδοντας τους χαρακτηριστικό άρωμα, ενώ σε κάποιες περιοχές παλαιότερα, αρωμάτιζαν τα φύλλα του καπνού με τον ίδιο τρόπο. 


Οι μικροί σφαιρικοί καρποί του, αρχικά ζωηρού κόκκινου χρώματος, σε πλήρη ωριμότητα γίνονται μαύροι, είναι βρώσιμοι, έχουν έντονο πιπεράτο άρωμα και χρησιμοποιούνται αποξηραμένοι σαν μπαχαρικό. Από τις ευλύγιστες σχινόβεργες φτιάχνονταν ραβδιά, δεματικά καθώς και διάφορα σκεύη και καλάθια για τρόφιμα.

Από τους καρπούς και τα φύλλα παράγεται λάδι πλούσιο σε ακόρεστα λιπαρά οξέα (Ben Daoued et al., 2016;) και αιθέρια έλαια που χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα για θεραπευτικούς σκοπούς, πράγμα που επιβεβαιώνει σύγχρονη έρευνα. S. Landau, et al. Traditional Uses of Pistacia lentiscus in Veterinary and Human Medicine. Medicinal and Aromatic Plants of the World, 2014

Διοσκουρίδης « Περί ύλης Ιατρικής » 1.70

περὶ σχίνου· σχῖνος δένδρον γνώριμον, στυπτικὸν ὅλον· καὶ γὰρ ὁ καρπὸς αὐτῆς καὶ τὸ φύλλον καὶ ὁ φλοιὸς τῶν κλάδων καὶ τῆς ῥίζης ἰσοδυναμεῖ. γίνεται δὲ 
καὶ χύλισμα ἐκ τοῦ φλοιοῦ καὶ τῆς ῥίζης καὶ τῶν φύλλων ἑψημένων
 [1] σὺν ὕδατι ἐφ᾽ 
ἱκανόν, εἶτα μετὰ τὸ ἑψηθῆναι
 [2] τῶν φύλλων ῥιπτομένων, τοῦ ὕδατος δὲ πάλιν ἑψομέ-
νου μέχρι
 [3] μελιτώδους συστάσεως. ποιεῖ δὲ στῦφον πρὸς αἵματος ἀναγωγὰς καὶ ῥύσεις 
κοιλίας καὶ δυσεντερίας πινόμενον, καὶ πρὸς τὰς ἐκ μήτρας αἱμορραγίας καὶ προπτώσεις 
ὑστέρας καὶ δακτυλίου, καὶ καθόλου ἀντὶ ἀκακίας καὶ ὑποκιστίδος ἔνεστιν αὐτῷ 
χρῆσθαι· καὶ ὁ χυλὸς δὲ τῶν φύλλων ἐκθλιβέντων τὰ αὐτὰ ποιεῖ. {2} καὶ τὸ ἀφέψημα δὲ 
αὐτῶν καταντλούμενον τὰ ἀσυμπλήρωτα πληροῖ καὶ τὰ ἀπώρωτα πωροῖ ὀστέα 
καὶ τὰς ἐκ μήτρας ῥύσεις στέλλει καὶ τῶν νομῶν ἀποτρεπτικὸν καὶ οὐρητικόν ἐστιν· ἵ-
στησι δὲ καὶ σειομένους ὀδόντας διακλυζόμενον. τὰ δὲ ξυλάρια χλωρὰ ἀντὶ καλαμίδων 
παρατριβόμενα τοῖς ὀδοῦσι σμήχει τούτους. γίνεται δὲ καὶ ἐκ τοῦ καρποῦ αὐτοῦ ἔλαιον στυ
πτικόν, ἁρμόζον πρὸς τὰ στύψεως δεόμενα.

περὶ σχινελαίου· 

τὸ δὲ σχίνινον ὁμοίως ἐκ τοῦ καρποῦ <τῆς σχίνου> πεπείρου σκευασθέν <ἢ> ὡς τὸ δάφνινον προστυφθὲν ὑγιάζει ψώρας κτηνῶν καὶ κυνῶν, καὶ εἰς πεσσοὺς καὶ εἰς ἄκοπα καὶ λεπρικὰ ἐπι-
τηδείως μίγνυται· στέλλει δὲ καὶ ἱδρῶτας. καὶ τὸ τερεβίνθινον δὲ ὁμοίως σκευά-
ζεται· ψύχει δὲ καὶ στύφει.

Η Pistacia lentiscus var. chia, θεωρείται ξεχωριστή ποικιλία που ευδοκιμεί μόνο(!!!) στο νότιο μέρος του νησιού της Χίου και παράγει την περίφημη μαστίχα Χίου, προϊόν με μεγάλη οικονομική αξία ήδη από την αρχαιότητα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ακριβώς το ίδιο είδος το οποίο είτε λόγω της μακρόχρονης και εξειδικευμένης καλλιέργειας, μέσω ευγονισμού και ανάπτυξης υποποικιλιών από τους έμπειρους μαστιχοπαραγωγούς της Χίου, είτε λόγω των ιδιαίτερων εδαφολογικών και κλιματικών συνθηκών του νησιού παράγει την πολύτιμη ρητίνη σε ποσότητες επαρκείς ώστε η εκμετάλλευσή της να είναι οικονομικά συμφέρουσα. 


Ο πρωτοπόρος Έλληνας βοτανικός Θ. Ορφανίδης το 1872, γράφει σε επιστολή του προς υπουργούς της τότε κυβέρνησης : « Όταν το 1856 είπα κι έγραψα ότι είναι δυνατόν και οι αυτοφυείς σχίνοι στην Ελλάδα να παράγουν την χιώτικη μαστίχα, λίγοι με πίστεψαν τότε, γιατί οι απηρχαιωμένες προλήψεις πάντοτε εμπόδιζαν τον άνθρωπο να βρει την αλήθεια και να διακρίνει το ορθό από το εσφαλμένο. Μία πρόληψη που επινοήθηκε κατ' ανάγκη, πρίν πολλά χρόνια από τους αφοσιωμένους στο εμπόριο πανέξυπνους Χιώτες, για να μην αναγκάζονται αυτοί και τα παιδιά τους, ως αιώνιοι δούλοι της Βαλιδέ, να συλλέγουν την μαστίχα αντί για τον πλούτο που τους δίνει το επιχειρηματικό τους πνεύμα, ρίζωσε σε τέτοιο βαθμό ώστε και τώρα να πιστεύουν πολλοί ότι μόνο η γη των Μαστιχοχωρίων της Χίου, επειδή περιέχει αποκλειστικά δικά της στοιχεία, παράγει την ευωδιαστή μαστίχα. Αλλά η επιστήμη βλέπει με άλλα μάτια τα πράγματα και δια του Διοσκουρίδη, του Τουρνεφόρ και εμού, σαλπίζει ότι η μαστίχα παράγεται και αλλού από τους κοινούς σχίνους, που δεν έχουν καμιά διαφορά από τους σχίνους που καλλιεργούνται στην Χίο...»(Ολόκληρη η επιστολή) εδώ :

https://www.hbs.gr/sites/default/files/newsletter/ebe-newsletter-04-2018b.pdf

Στα Κύθηρα ο σχίνος κυριαρχεί στο τοπίο σε όλη την έκταση του νησιού. Ισως θα ήταν χρήσιμο να εξετασθεί από νέους αγρότες η δυνατότητα αξιοποίησης του. 


Το όνομα του γένους pistacia προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη πιστάκιον = φιστίκι με πιθανή προέλευση το περσικό «pistak».Το χαρακτηρικό επίθετο του είδους lentiscus πιθανόν προέρχεται από το λατινικό επίθετο lentus=ευλύγιστος. 

Δευτέρα 5 Ιουνίου 2023

Σπάρτο

Spartium junceum L.

Fabaceae

Σπάρτο το βουρλοειδές

Spanish broom



Πολυετής, φυλλοβόλος θάμνος της οικογένειας των Κυαμοειδών (Fabaceae) που μπορεί να φτάσει 4 μέτρα σε ύψος. Το φυτό που είναι το μοναδικό στο γένος Spartium είναι αυτοφυές στην περιοχή της Μεσογείου ενώ έχει εξαπλωθεί ως επιγενές σε πολλές περιοχές του κόσμου. Είναι φυτό ανθεκτικό στη ξηρασία και σε κάθε είδους δύσκολες κλιματικές συνθήκες ή ασθένειες Μπορεί να ευδοκιμήσει και σε άγονα πετρώδη εδάφη. Προτιμά όμως τις ηλιόλουστες θέσεις και σε σκιερές τοποθεσίες η ανθοφορία του είναι μειωμένη. 

Από τα τέλη Μαϊου και ως τα τέλη Ιουνίου στολίζει τα μεσογειακά τοπία με τα λαμπερά κίτρινα άνθη του ενώ το υπέροχο άρωμά τους μαγεύει. Για αυτά τα χαρακτηριστικά του θεωρείται εξαιρετικό καλλωπιστικό για κήπους και πάρκα. Το φυτό έχει πλούσιο ριζικό σύστημα και είναι πολύτιμο για την συγκράτηση πρανών και διαβρωμένων εδαφών*. Οι πολυάριθμοι σπόροι του σκορπίζονται όταν ωριμάσουν, πολλές φορές κάνοντας κρότο, από το μητρικό φυτό και μπορεί να διατηρήσουν τη βλαστητική ικανότητα για πολλά χρόνια !


Οι όρθιοι σκληροί βλαστοί του χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά στην καλαθοπλεκτική και στη παραγωγή κλωστικών ινών και σκοινιών με μεγάλη αντοχή. Στα Κύθηρα παλιότερα άφηναν τους βλαστούς στο νερό αρκετές μέρες και από το ινώδες εσωτερικό έφτιαχναν κλωστές για χοντρά υφάσματα που ύφαιναν στον αργαλειό ή χοντρά σκοινιά που χρησιμοποιούσαν για να « μπουζιάζουν » τα ζώα. Η επεξεργασία των βλαστών γινόταν με μαγκάνισμα όπως έκαναν και για το λινάρι ( Προφορική μαρτυρία) 




Στην παραδοσιακή λαϊκή ιατρική τσάι από αποξηραμένα άνθη χρησιμοποιήθηκε ως διουρητικό και καρδιοτονωτικό καθώς και για αντιμετώπιση άλλων παθήσεων. Στην Τουρκία χρησιμοποιήθηκε από την λαϊκή ιατρική για αντιμετώπιση πεπτικών ελκών ενώ σύγχρονη έρευνα φαίνεται να επιβεβαιώνει τις ιαματικές ιδιότητες του. (Salim, 1990) ( Perry et al., 1986, Pihan et al., 1987)(Teresa Cerchiara et al.,2013)

Το φυτό αναφέρεται στον Διοσκουρίδη 4. 154 με το ίδιο όνομα : σπαρτίον. 

σπαρτίον· [οἱ δὲ λοβόν, οἱ δὲ λύγον καλοῦσιν.] θάμνος ἐστὶ φέρων ῥάβδους μακράς, ἀφύλλους, στερεάς, δυσθραύστους, αἷς τὰς ἀμπέλους δεσμεύουσι· φέρει δὲ λοβοὺς ὥσπερ φασήλου, ἐν οἷς σπερμάτια φακοειδῆ, ἄνθος μήλινον ὥσπερ λευκοΐου. τούτου ὁ καρπὸς καὶ τὰ ἄνθη ποθέντα σὺν μελικράτῳ ὁλκὴ ὀβολῶν πέντε καθαίρει ἄνω μετ᾽ ἐντάσεως πολλῆς ὥσπερ ὁ ἐλλέβορος ἀκινδύνως, ὁ δὲ καρπὸς κινεῖ <καὶ> τὴν κάτω κάθαρσιν· καὶ αὐτῶν δὲ τῶν ῥάβδων ἐν ὕδατι βραχεισῶν, εἶτα κοπει σῶν καὶ χυλισθεισῶν, ἰσχιαδικῶν ἐστι βοήθημα ὁ χυλὸς ὅσον κύαθος εἷς πινόμενος νήστεσιν· ἔνιοι δὲ ἐναποβρέξαντες ἅλμῃ ἢ θαλάττῃ ἐγκλύζουσι τοὺς ἰσχιαδικούς· ἄγει δὲ αἱματῶδες καὶ ξυσματῶδες.


Το όνομα του γένους προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη σπάρτον = σχοινί, και αναφέρεται σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς δείχνοντας ότι ήδη από την αρχαιότητα οι βλαστοί του χρησιμοποιήθηκαν με αυτόν τον τρόπο. Το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους προέρχεται από τη λατινική λέξη juncus = βούρλο.



Σήμερα που το αίτημα για αντικατάσταση των συνθετικών ινών, που έχουν τεράστιο οικονομικό και κυρίως περιβαλλοντικό κόστος, είναι ισχυρό, η έρευνα για χρήση παραδοσιακών πρώτων υλών που είναι πλήρως ανακυκλώσιμες και με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, συνεχίζεται και ενισχύεται οπότε μπορεί να είναι κανείς αισιόδοξος. Σε αυτή την περίπτωση το spartium junceum ενδέχεται να αποδειχθεί φυτό μεγάλης οικονομικής αξίας για τη σύγχρονη κοινωνία. 

*Preti, F. and Giadrossich, F.: Root reinforcement and slope bioengineering stabilization by Spanish Broom (Spartium junceum L.), Hydrol. Earth Syst. Sci., 13, 1713–1726, https://doi.org/10.5194/hess-13-1713-2009, 2009.

Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2023

Tordylion apulum, η αρωματική καυκαλήθρα

 


Tordylion apulum L. 

Syn. Condylocarpus apulus (L.) Hoffm.

Condylocarpus humilis (Desf.) W.D.J. Koch 

Pastinaca apula (L.) Koso-Pol.


Apiaceae /Umbelliferae


Καυκαλήθρα, Καυκαλίδα, Τορδίλιον της Απουλίας




Είναι φυτό μονοετές ή σπανιώτερα διετές, με ευρεία εξάπλωση σε όλη τη Μεσόγειο, νότια Ευρώπη και τη δυτική Ασία, έως το Ιράν. Στα Κύθηρα υπάρχει σε όλη την έκταση του νησιού σε χορτολιβαδικές εκτάσεις, καλλιεργημένους και ακαλλιέργητους αγρούς, ακόμα και σε φρυγανότοπους με μέτρια υγρασία αρκεί να είναι σε ηλιόλουστη θέση. 






Τα τρυφερά φύλλα του φυτού είναι περιζήτητα για το άρωμά τους και συλλέγονται την άνοιξη πρίν την ανθοφορία. Στα Κύθηρα  επικρατεί το λαϊκό όνομα καυκαλίδα και οι παλιές νοικοκυρές ιδίως στο βόρειο τμήμα του νησιού τη θεωρούσαν απαραίτητο αρωματικό για την καλισούνα και τα καλισουνάκια (χορτόπιτα - χορτοπιτάκια με διάφορα άγρια χόρτα ή και σπανάκι, μυζήθρα και ντόπιο κατσικίσιο τυρί και αυγά). Σε όλη την  Ελλάδα εξ άλλου οι καυκαλήθρες χρησιμοποιούνται από τους αρχαίους χρόνους για να δίνουν άρωμα, κυρίως σε πίτες και βραστές σαλάτες. Στην Ιταλία και νότια Γαλλία, τα προσθέτουν σε σούπες και ωμές σαλάτες.


Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον και η ζήτηση για τα λεγόμενα διατροφικά φαρμακευτικά προϊόντα (nutraceuticals) αυξάνεται ταχύτατα σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες κυρίως λόγω της διαπίστωσης των κινδύνων για την υγεία που συνδέεται με αυξανόμενη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών. Αρκετά μεσογειακά άγρια χόρτα (ζοχοί, ραδίκια, κ.α) επανήλθαν στο προσκήνιο και θεωρούνται εξαιρετική πηγή υψηλής διατροφοφαρμακευτικής αξίας με ανιοξειδωτικές ιδιότητες. Ανάμεσα τους σημαντική θέση έχει η καυκαλήθρα. 

Σύγχρονη έρευνα δείχνει την πολύτιμη θρεπτική αξία του φυτού καθώς φαίνεται να περιέχει περισσότερα ιχνοστοιχέια και αντιοξειδωτικές ουσίες από διάφορα καλλιεργούμενα και ευρείας κατανάλωσης είδη. (τομάτες, πιπεριές και καρότα) (A.Ranfa et al. 2015) Ο Διοσκουρίδης το θεωρεί εμμηναγωγό και κατά της δυσουρίας και των νεφροπαθειών. Αυτές οι θεραπευτικές ιδιότητες δεν επιβεβαιώνονται από τη σύγχρονη έρευνα αν και το αιθέριο του έλαιο φαίνεται να έχει αντιβακτηριδιακή δράση. ( C. Kofinas, et al. 1993)

Το όνομα του γένους "τορδίλιον" εμφανίζεται στη Μateria Μedica του Διοσκουρίδη. Προέρχεται από την ελληνική λέξη τόρνος και το ρήμα ίλλω= περιστρέφω, συστρέφω, αναφορά στο σχήμα των καρπών με το « σκάλισμα » στην περιφέρεια τους. Το χαρακτηριστικό επίθετο προέρχεται από το τοπωνύμιο Απουλία της νότιας Ιταλίας. 


Διοσκουρίδης 3.54

τόρδιλον· ἔνιοι δὲ καὶ τοῦτο σέσελι Κρητικὸν καλοῦσι. φύεται ἐν τῷ κατὰ Κιλικίαν Ἀμανῷ. ἔστι δὲ βοτάνιον φρυγανῶδες, ἔχον σπερμάτιον περιφερές, διπλοῦν, ὅμοιον ἀσπιδισκίοις, ὑπόδριμυ, ἀρωματίζον, πινόμενον πρὸς δυσουρίαν καὶ ἐμμήνων ἀγωγήν. ὁ δὲ χυλὸς τοῦ καυλοῦ καὶ τοῦ σπέρματος ἔτι χλωροῦ ὄντος ὅσον τριώβολον ποθεὶς σὺν γλυκεῖ ἡμέρας δέκα νεφριτικοὺς ὑγιάζει. ἡ δὲ ῥίζα πρακτική, ἀνάγουσα καὶ τὰ ἐκ θώρακος ἐκλειχομένη μετὰ μέλιτος.


Δευτέρα 22 Μαρτίου 2021

ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΚΥΘΗΡΩΝ, ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Η οικογένεια των ορχεοειδών κατέχει σημαντική θέση στην πλούσια, έτσι κι αλλιώς, χλωριδική βιοποικιλότητα του νησιού των Κυθήρων. Το βιβλίο αυτό, ένα μικρό αφιέρωμα στην ορχεοχλωρίδα του νησιού, παρουσιάζει τα υπάρχοντα είδη, μέσα από φωτογραφίες και κείμενα, με την ελπίδα και ευχή ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα τα εκτιμήσουν και θα τα προστατεύσουν. 



Εύχομαι το βιβλίο μου να σας χαρίσει φωτεινές στιγμές στις δύσκολες συνθήκες που βιώνουμε όλοι.   

Διαθέσιμο στα βιβλιοπωλεία των Κυθήρων Βιβλιόγατος στο Λειβάδι και Εξάντας στον Ποταμό, από τον Απρίλιο 2021. Μπορείτε επίσης να το βρείτε στο ΧΡΥΣΟΨΑΡΟ ΚΑΙ στο ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ EL SOL στο Καψάλι καθώς και στο PYRGOS HOUSE στον Ποταμό. 

 Τιμή: 25 ευρώ + 4,5 ταχυδρομικά τέλη. Μπορείτε επίσης να πληρώσετε μέσω Paypal:

Orchids of Kythira, the book

 ή να το παραγγείλετε απευθείας στο : camarela@otenet.gr




The family Orchidaceae is represented by more than 50 species and is one of the most important families in the rich floral biodiversity of the island of Kythira. Most of the species recorded so far are presented in this book with color photos and texts, in the hope that more people will appreciate their uniqueness and protect them. 



Available from April 2021, in the bookshops Vivliogatos in Leivadi and Exantas in Potamos, Kythira. You can also find it at CHRYSOPSARO and EL SOL HOTEL in Kapsali and at Pyrgos House in Potamos.  

Price: 25Euros + postage fees (usually 14 euros for Europe). Please contact your local post office. 

 You can pay via Paypal: Orchids of Kythira, the book

or  To order, contact: camarela@otenet.gr






Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2018

Αγαρικό το ξανθόδερμο

Agaricus xanthodermus Genev.


Syn. Pratella xanthoderma(Genev.) Gillet,
Psalliota xanthoderma(Genev.) Richon &Roze



Αρκετά συνηθισμένο μανιτάρι σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική. Αναπτύσσεται συνήθως κατά ομάδες σε εδάφη πλούσια σε νεκρή φυτική ύλη ή κοπριά, ξέφωτα ή χερσότοπους. 


Το καπέλο έχει διάμετρο 5 έως 12 εκ. και είναι θολωτό στα πρώτα στάδια και επίπεδο αργότερα, υπόλευκο με γκριζοκαφετί περιοχές και τελικά ανοικτό καφετί στην ωριμότητα. Στο άγγιγμα κιτρινίζει ιδιαίτερα στη βάση και στην περίμετρο του καπέλου και έχει έντονη μυρωδιά ιωδίου ή μελανιού. Τα ελάσματα είναι πυκνά, ελεύθερα, χρώματος αρχικά απαλού ροζ, ενώ στην ωριμότητα γίνονται σκούρο καφέ. Το πόδι, 1-2 εκ πλάτος και 8-10 εκατοστά ύψος, με βολβώδη βάση είναι συμπαγές αρχικά, κούφιο αργότερα, λείο, λευκό με γκριζωπές ίνες. 


Το είδος περιγράφηκε και ονομάστηκε από το Γάλλο βοτανολόγο Leon Gaston Genevier, το 1876. Το χαρακτηριστικό επίθετο προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ξανθός και δέρμα, αναφορά στην ιδιότητα του να κιτρινίζει έντονα στο άγγιγμα. 
                            


                       ΠΡΟΣΟΧΗ : ΤΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΞΙΚΟ 



Λόγω της ομοιότητας του με άλλα νόστιμα εδώδιμα είδη του γένους εχει γίνει αιτία πολλών γαστρεντερικών δηλητηριάσεων καθώς περιέχει τοξικά στοιχεία σε υψηλές συγκεντρώσεις. 
(Gill M., Strauch RJ. 1984) Η κατανάλωσή του προκαλεί στομαχικές κράμπες, ναυτία, εμετό εφίδρωση και διάρροια.


Στα Κύθηρα το βρήκα σε διάφορες τοποθεσίες σε πρινερά ή άκρες αγρών. Μεγάλη προσοχή καθώς εύκολα μπορεί να το μπερδέψει κανείς με τα εδώδιμα μαστραγγούρια (Αγαρικό το πεδινό). Έτσι κι αλλιώς η συλλογή μανιταριών για κατανάλωση δε θα πρέπει να ενθαρρύνεται καθώς οι πληθυσμοί τους στο νησί των Κυθήρων δεν είναι πολυάριθμοι και με δεδομένη την κλιματική αλλαγή και τις δασικές πυρκαγιές είναι πιθανό αρκετά είδη να βρίσκονται σε κίνδυνο εξαφάνισης αν και δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα σχετικά. 

Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017

Μαρίες στα Κύθηρα

Macrolepiota phaeodisca Bellu

Μακρολεπιότα η φαιόδισκη


Agaricaceae



Αρκετά κοινό μανιτάρι της Νότιας Ευρώπης. Καρποφορεί σε ηλιόλουστα χορτολίβαδα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες από τα τέλη Οκτωβρίου έως το Φεβρουάριο. Ανήκει στο γένος macrolepiota στο οποίο τυπικό είδος είναι η macrolepiota procera. Τα μανιτάρια του γένους θεωρούνται κατά κανόνα βρώσιμα και νόστιμα αν και συνιστάται προσοχή καθώς κάποια από αυτά μοιάζουν με άλλα είδη που είναι τοξικά. Το συγκεκριμένο είδος περιγράφηκε το 1984 από τον Ιταλό φυσιοδίφη Francisco Bellu, ο οποίος και έδωσε το αποδεκτό σήμερα επιστημονικό όνομα Macrolepiota phaeodisca. Σύγχρονη έρευνα το ταξινομεί σαν χρωματική παραλλαγή του είδους macrolepiota excoriata.

Στα Κύθηρα το βρήκα κυρίως στα βόρεια του νησιού σε αγρούς και λιόφυτα ανάμεσα σε χορτάρια και σπανιότερα σε φρυγανότοπους. Η λαϊκή ονομασία στο βόρειο μέρος του νησιού είναι “Μαρία” και θεωρείται ασφαλές και νόστιμο μανιτάρι.


ΠΡΟΣΟΧΗ! Μοιάζει με το είδος chlorophyllum rhacodes, που είναι όμως μεγαλύτερο με μακριά ανασηκωμένα “λέπια”, και προκαλεί γαστρεντερικά προβλήματα ενώ σε κάποιους οργανισμούς μπορεί να προκαλέσει και σοβαρότερες δηλητηριάσεις. Η σάρκα του chlorophyllum rhacodes γίνεται κόκκινη όταν κοπεί ενώ η σάρκα της “Μαρίας” παραμένει λευκή.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Ακόμα και τα θεωρούμενα ασφαλή και βρώσιμα μανιτάρια είναι δυνατόν να γίνουν επικίνδυνα αν αναπτυχθούν σε περιοχή με απορρίμματα, παλιά σίδερα κλπ. Ποτέ μη καταναλώνετε άγρια μανιτάρια αν δεν είστε απόλυτα βέβαιοι από που προέρχονται, και δεν έχετε απόλυτη εμπιστοσύνη στο μανιταροσυλλέκτη.

Το όνομα του γένους προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη λεπίς – ιδος = λέπι, φολίδα και το επίθετο μακρός -α – ον αναφορά στα μακριά “λέπια” που έχει το καπέλο του καρποσώματος του μανιταριού. Το χαρακτηριστικό επίθετο από το φαιός και δίσκος για προφανείς λόγους.


Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου 2017

Το Δάσος Γερακαρίου στον Καραβά και το Δάσος Αϊ Γιάννη στον Ποταμό


Στο Γερακάρι κουμαριές και στο Πετρούνι ρίχια 

και μας στο χωριουδάκι μας βιόλες και κυπαρίσσια 

(Παλιά Κυθηραϊκή Μαντινάδα)




Άγιος Γιάννης  και Γερακάρι.... Δύο δάση που φυτεύτηκαν κατά τις δεκαετίες του 1960 - 1970. Η προσπάθεια ξεκίνησε από την αποστολή του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, και συνεχίστηκε σε όλες σχεδόν τις τότε κοινότητες του νησιού με επιμέλεια του δασονόμου υπαλλήλου της Δασικής Υπηρεσίας Ιωάννη Ζερλεντέ. Πολλοί κάτοικοι του νησιού, μαθητές του ιστορικού Γυμνασίου Κυθήρων αλλά και επισκέπτες από άλλες χώρες συμμετείχαν εθελοντικά στη διαμόρφωση του τοπίου και τις δενδροφυτεύσεις.

( Μαρτυρία Β.Κ από τις Καρβουνάδες : Δεκαετία 1960,... στο σχολείο, μας έδιναν μακρόστενες σακούλες γεμάτες με μείγμα χώματος και εκεί βάζαμε σπόρους)

Δημιουργήθηκε τότε φυτώριο στον προαύλιο χώρο του ναού του Οσίου Θεοδώρου και έγινε πρόσκληση στα κοινοτικά συμβούλια του νησιού να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για δενδροφύτευση στην περιοχή τους. Το Δασαρχείο Πειραιά ( την εποχή εκείνη Αττικής και Νήσων) διαχειρίστηκε το φυτώριο με μεγάλη επιτυχία και έφτασε στο σημείο να προμηθεύει με δενδρύλλια ακόμα και την περιοχή της πρωτεύουσας.

( Μαρτυρία Δ. Τζάννε, Δεκαετία 1970, : μετέφερα 7000 δενδρύλλια στον Πειραιά).
Έτσι με κόπο και προσπάθεια πολλών ανθρώπων πρασίνισε το νησί των Κυθήρων.

(Μαρτυρία Π.Νοταρά από τον Ποταμό, Δεκαετία 1960 : Σαν μαθητής είχα συμμετοχή στη δενδροφύτευση γύρω από το μοναστήρι της Αγίας Μόνης, δυστυχώς κανένα από τα δένδρα που φυτέψαμε τότε δε ζει σήμερα.)



Τα δέντρα που επιλέχθηκαν pinus halepensis πεύκο ταχείας ανάπτυξης, pinus pinea (κουκουναριά) και ευκάλυπτος δεν είναι αυτοφυή στα Κύθηρα, αλλά εγκλιματίστηκαν εύκολα σαν τυπικά μεσογειακά είδη και έχουν μετατρέψει τις περιοχές αυτές σε βιότοπους μεγάλης αισθητικής, ιστορικής, οικολογικής και περιβαλλοντικής αξίας. 


Τα δύο δάση αποτελούν πια σημαντικά οικοσυστήματα για το νησί των Κυθήρων, στεγάζοντας ένα μεγάλο αριθμό χλωρίδας, μυκοχλωρίδας και πανίδας. Αποτελούν ενδιάμεσο σταθμό των αποδημητικών πουλιών στην πορεία τους από την Πελοπόννησο προς το νότο. Ο ρόλος τους στη ρύθμιση του μικροκλίματος της περιοχής είναι σπουδαίος.




Στην ευρύτερη περιοχή του Δάσους του Γερακαρίου υπάρχουν πολλές πηγές με τρεχούμενο νερό. Πιο γνωστές το Σιδηρόνερο στο Πετρούνι και οι πηγές στον Άγιο Μάμα, όπου υπήρχαν έως τα μέσα του 20ου αιώνα εγκαταστάσεις για  ασθενείς ώστε να μπορούν να πίνουν φρέσκο το ιαματικό νερό το οποίο θεωρούνταν μεγάλης θεραπευτικής αξίας αλλά έπρεπε να καταναλώνεται στην πηγή. Αν και αναξιοποίητες οι πηγές δέχονται αρκετούς επισκέπτες κάθε χρόνο οι δε φυσιολατρικές διαδρομές που οδηγούν σε αυτές είναι σπάνιας ομορφιάς.




Έχοντας κατά νου όλα αυτά, είναι τουλάχιστον ανεύθυνο να υποβαθμίζει κανείς την αξία τους με το επιχείρημα ότι δεν είναι φυσικά δάση. Ίσως σήμερα να κάναμε και πρέπει να κάνουμε διαφορετικές επιλογές σε είδη χλωρίδας για τις αναγκαίες αναδασώσεις, αλλά παράλληλα θα πρέπει με κάθε τρόπο να προστατεύσουμε τα υπάρχοντα δάση και αλσύλλια.



Μεγάλο μέρος του δάσους του Γερακαρίου κάηκε σε μεγάλη φωτιά τη δεκαετία του 1990 και στην καμμένη περιοχή έχουν αναγεννηθεί πολλά αυτοφυή είδη όπως κουμαριά (arbutus unedo), ρείκι (erica arborea), ακέσαρος (cistus sp.), σχοίνος ( pistacia lendiscus) κ.α.

Οι ζώνες πυρασφάλειας που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 90 μετά τη μεγάλη φωτιά, λόγω έλλειψης συντήρησης έχουν σχεδόν κλείσει και ο κίνδυνος είναι μεγάλος.





Στο Δάσος του Αϊ Γιάννη στον Ποταμό γίνεται ελεγχόμενη (;;) υλοτόμηση κυρίως λόγω προσβολής των δένδρων από τη marchalina hellenica (μαρκαλίνα ή μαρσαλίνα)- παρασιτικού εντόμου που ζει στον κορμό του πεύκου τρέφεται από τους χυμούς του και αν το βρει αδύναμο, σταδιακά το ξεραίνει. Δυστυχώς, και στο αλσύλλιο πεύκων του Καψαλίου και σε μεμονωμένες συστάδες πεύκων στο νησί η λύση που προτιμήθηκε από τους αρμόδιους για να αντιμετωπιστεί το παράσιτο είναι η κοπή του δέντρου και όχι η προσπάθεια για θεραπεία του. Πριν περίπου μια δεκαετία ξεκίνησαν κάποιοι ψεκασμοί με φάρμακα που όμως θεωρήθηκαν επικίνδυνοι, οπότε στη συνέχεια υιοθετήθηκαν πιο φιλικές στο περιβάλλον μέθοδοι. Πλύσιμο με ειδικό αβλαβές διάλυμα και στη συνέχεια κάψιμο του εντόμου που έπεφτε από το δέντρο. Τα αποτελέσματα δεν ήταν τα επιθυμητά είτε λόγω λάθος εφαρμογής των προτεινόμενων λύσεων, είτε επειδή η διαδικασία είναι επίπονη και χωρίς επαρκή κέρδη για τους εμπλεκόμενους, η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε και ακολουθήσαμε τον εύκολο δρόμο: “πονάει κεφάλι..., κόβει κεφάλι”. Έτσι τα λιγοστά σε μερικές περιοχές πεύκα κόπηκαν χωρίς καν να μπουν οι αρμόδιοι στον κόπο να τα αντικαταστήσουν με άλλα πιο ανθεκτικά είδη.






Βέβαια αυτοί που κάνουν την υλοτόμηση, με άδεια ή χωρίς, κόβουν και υγιή δέντρα είτε γιατί βρίσκονται στο δρόμο προς τα ξερά είτε γιατί έτσι είναι πιο βολικό. Τα τελευταία χρόνια και λόγω της μεγάλης ζήτησης σε καυσόξυλα, η υλοτόμηση έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις. Ειδικοί επιστήμονες  υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαίο να καθαρίζονται τα δάση άλλα αυτό θα πρέπει να γίνεται με σχέδιο και έλεγχο ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες πυροπροστασίας και όχι να κόβονται υγιή δέντρα όπως μας βολεύει!!!


Στο δάσος του Ποταμού οι καθαρισμοί και  η συντήρηση του μοναδικού δρόμου είναι ανύπαρκτοι τα τελευταία χρόνια ενώ παράλληλα έχουν δημιουργηθεί από παλιότερα τρεις τέσσερεις τουλάχιστον πρόχειρες χωματερές που αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς και μολύνουν το περιβάλλον.













Πριν τρία χρόνια έγινε καθαρισμός της ανατολικής πλευράς του δάσους του Ποταμού από εθελοντές κατοίκους αλλά τα σκουπίδια έχουν επιστρέψει και σε αυτά τα μέρη. Οι “υλοτόμοι” νόμιμοι και παράνομοι παίρνουν τους κορμούς των δέντρων αλλά αφήνουν σωρούς από τα λεπτότερα κλαδιά με αποτέλεσμα αντί για καθαρισμό να έχουμε επικίνδυνη συσσώρευση καύσιμης ύλης στο δάπεδο του δάσους.



Όλα αυτά συνθέτουν ένα εφιαλτικό σκηνικό μέσα στο πανέμορφο δάσος του Αϊ Γιάννη. Οι αρμόδιοι θα πρέπει άμεσα να λάβουν τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας κινητοποιώντας κατοίκους και ενδιαφερόμενους και παρέχοντας τους υποστήριξη.
Ελπίζουμε στην καινούρια, πανάκριβη από ό,τι ακούγεται μελέτη, που υπόσχονται οι αρμόδιες αρχές να συμπεριληφθούν τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας των δύο μοναδικών δασών του νησιού και να υπάρξει σχετική ενημέρωση των κατοίκων.