Ξινήθρα

Oxalis pes caprae

Oxalidaceae 

Μπλιτσέρι, Κοντολιάνικα. Δεκέμβριος 2010.
Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Ξενικό είδος που έχει ενσωματωθεί και εγκλιματιστεί στην άγρια χλωρίδα της Ελλάδας ( επιγενές ) τα τελευταία 200 χρόνια, χωρίς να είναι βέβαιο πως και από που προήλθε. Είναι εξ άλλου αρκετά κοινό σε πολλά μέρη του κόσμου.

 Θεωρείται ζιζάνιο και φυτρώνει στα λιόφυτα και τα καλλιεργημένα χωράφια σχηματίζοντας ένα πυκνό χαλί που ευνοεί την καλύτερη διείσδυση του νερού και μειώνει τις πιθανότητες διάβρωσης των εδαφών. 

 Όσοι έχουν ζώα προσέχουν να μην τα αφήνουν να βοσκήσουν την ξινήθρα αν φάνε μεγάλες ποσότητες αρρωσταίνουν.Το όνομα προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό “όξος” λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας του φυτού σε οξαλικό οξύ, και το λατινικό pes caprae = πόδι κατσίκας ( από το σχήμα των φύλλων του). 

Η ποικιλία Oxalis pes caprae var.pleniflora με διπλό λουλούδι ανθίζει στα Κύθηρα λίγο αργότερα και παραμένει μέχρι την άνοιξη.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδας τη λένε ξινίδα ή ξινοτρίφυλλο.(Δεν έχει όμως καμμιά σχέση με το τριφύλλι εκτός της ομοιότητας των φύλλων.)

 

Κουμαριά

Arbutus unedo L.

Ericaceae

Τη βρίσκουμε σε όλο το νησί ιδιαίτερα όμως στις βορειοδυτικές περιοχές των Κυθήρων. Ο αειθαλής αυτός θάμνος που μπορεί να φτάσει και τα τρία μέτρα ύψος ανθίζει το φθινόπωρο την ίδια ώρα που οι καρποί του προηγούμενου έτους είναι ώριμοι. Οι κυνηγοί παλιότερα πήγαιναν πάντα στο σπίτι μαζί με τα κυνήγια και μερικά κλαδιά ανθισμένης κουμαριάς για το βάζο, καθώς και ώριμα κούμαρα που τα έκαναν μαρμελάδα ή τα έτρωγαν ωμά.

Γερακάρι, Οκτώβριος 2009. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Ποταμός Νοέμβριος 2010. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Στη Μάνη παλιότερα το χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν εξαιρετικό τσίπουρο.(www.mani.org) 

Στη Γαλλία φτιάχνουν ένα λικέρ το crème d`arbouse, που θεωρείται πολύ χωνευτικό. 

Πολλοί τα θεωρούν κάπως άνοστα βέβαια. O Πλίνιος ο Πρεσβύτερος εξηγεί ότι το όνομα unedo προέρχεται από το unum edo = τρώω ένα.... εξ αιτίας της γεύσης του.  

Μαργαρίτες

Bellis perennis L. subsp. sylvestris (Cirillo)

Asteraceae / Compositae

Μπλιτσέρι , Κοντολιάνικα, Δεκέμβριος 2010.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Αρχές του χειμώνα... και νάτην στις άκρες των δρόμων και στα χωράφια,  η πανέμορφη μαργαρίτα που κλείνει σφιχτά τα πέταλα της όταν βραδιάζει, τα μισοκλείνει στη συννεφιά και τα ανοίγει διάπλατα στη λιακάδα.

Άγιος Ηλίας, Δεκέμβριος 2010.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα.

Λευκά στο επάνω μέρος, βαθιά ρόδινα στις άκρες και από κάτω, τα πέταλά της, την ξεχωρίζουν από την κατάλευκη μαργαρίτα (bellis perennis).

Και τα δύο είδη είναι βρώσιμα και έχουν πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. 

(αναλγητικές, αντιβηχικές, επουλωτικές κ.α)

Αγριοκαλέντουλα

Calendula arvensis L.

Καλέντουλα η αγροστώδης

Compositae / Asteraceae

Κοντολιάνικα Δεκέμβριος 2010. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Ετήσιο φυτό συγγενικό της διάσημης Καλέντουλας της φαρμακευτικής (calendula officinallis) στην οποία αποδίδονται πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. (αντιφλεγμονώδες, επουλωτικό, σπασμολυτικό κ.α). Στα Κύθηρα η αγριοκαλέντουλα είναι γνωστή με όνομα λουλάκια. Μου την ανέφεραν και σαν βοϊδόγλωσσα. Οι παλιοί χρησιμοποιούσαν τα τρυφερά βλαστάρια (πριν ανθίσουν) στις πίτες και τις σαλάτες. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας ονομάζεται νεκρολούλουδο, της γριάς τ'αδράχτι, πετεινόχορτο. Το όνομα καλέντουλα προέρχεται από το λατινικό calendae ( οι πέντε ή επτά πρώτες μέρες κάθε μήνα ) αφού το φυτό είναι ανθισμένο τους περισσότερους μήνες του χρόνου, και το arvum = αγρός

΄Αγριοι Νάρκισσοι

Μανουσάκι (Narcissus Tazetta L.)

Amaryllidaceae

Λαγκάδι Κακοσπηλαίας, Δεκέμβριος 2010.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Ο Νάρκισσος, ο γοητευτικός νεαρός που ερωτεύτηκε την εικόνα του τόσο που πνίγηκε προσπαθώντας να την αγκαλιάσει μέσα στο νερό... οι θεοί λυπήθηκαν να πάει τέτοια ομορφιά χαμένη και τον έκαναν λουλούδι. Φυτρώνει σε υγρά μέρη, στις άκρες των λιόφυτων, στα χωράφια και τις όχθες των λαγγαδιών.

Κοντολιάνικα,Φεβρουάριος 2005. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Θεωρείται το πιο παλιό είδος νάρκισσου, γνωστό στην Αρχαία Αίγυπτο και Ελλάδα Ο Πλίνιος θεωρεί ότι το όνομα προέρχεται από το ναρκώνω ( το φυτό έχει ναρκωτικές ιδιότητες). Πράγματι η δυνατή μυρωδιά τους μπορεί να προκαλέσει νάρκωση (χαύνωση).Η μάνα μου φρόντιζε πάντα να βγούν τα βάζα με τα μανουσάκια έξω, πριν κοιμηθούμε.

Καραβάς Δεκέμβριος 2010. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Από το Δεκέμβριο μέχρι το Μάρτιο τα χωράφια μας γίνονται κήποι μυρωδάτοι γεμάτοι με τα λεπτεπίλεπτα μανουσάκια. Τα ονόματα τους πολλά: ζουμπούλια στην 'Ηπειρο, ματσικόραδα στην Κύπρο, μαρτακούδια στην Αμοργό. Στα Κύθηρα,  τα διπλά ή ήμερα βγαίνουν πρώτα, στις αρχές του Δεκέμβρη και ακολουθούν τα μονά. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται όλο και λιγότερα ιδιαίτερα από τα διπλά. Κυριώτερος λόγος της ελάττωσής τους η υπερβολική συλλογή από όλους εμάς, που γοητευόμαστε από την ομορφιά και το άρωμά τους. Τα μεγάλα μπουκέτα που συνηθίζουμε να μαζεύουμε κάθε χειμώνα αδυνατίζουν τη διαδικασία πολλαπλασιασμού τους. Γι αυτό κάντε τους τη χάρη όταν τα βρείτε..... και μην τα κόψετε! Εξ άλλου αν μας αρέσουν τόσο πολύ πουλιούνται βολβοί στα φυτώρια και μπορούμε εύκολα να τα καλλιεργήσουμε στον κήπο,σε γλάστρα ή ακόμα και μόνο σε δοχείο με νερό. 

Η καμπανούλα των βράχων

(Campanula versicolor - Andrews)

Παλαιόχωρα. Οκτώβριος 2010. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Καμπανούλα η ποικιλόχρους
Campanulaceae
Ένα από τα πολλά είδη της οικογένειας που προτιμά τους βράχους τους γκρεμούς. Είναι η μοναδική στο γένος campanula το λουλούδι της οποίας δέν μοιάζει τόσο με καμπάνα,όσο με αστέρι. Ο βλαστός του φυτού είναι όρθιος κρεμιέται στους βράχους και υψώνει φύλλα λεία, σα λόγχες και σαν καρδιές προς τον ουρανό . Η στεφάνη των ανθέων είναι σκούρο μπλε μωβ.

Φαράγγι Παναγίας Ορφανής. Φθινόπωρο 2008. Φωτογραφία Αλέκος Καστρίσιος.

 Πολυετές φυτό, ενδημικό της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που αγαπά τον ήλιο και δεν αντέχει τον χιονιά. Ανθίζει το φθινόπωρο.

Στα Κύθηρα εκτός από το φαράγγι της Παλαιόχωρας, τη συναντήσαμε και στο φαράγγι κάτω από την Παναγία την Ορφανή προς Καλάμι.

Ανεμώνες

Ανεμώνη η Στεφανωματική
(Anemone Coronaria)

(Ranunculaceae)

Αβλέμονας Πιάτσα. Δεκέμβριος 2010 Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα.

Η A. coronaria είναι η πρόγονος όλων των καλλιεργούμενων ποικιλιών Ανεμώνας, και ένα από τα επτά είδη του γένους που υπάρχουν στην Ελλάδα. (Σφήκας 2001) Ανθίζει μέσα στο καταχείμωνο σε περιοχές εκτεθειμένες σε δυνατούς ανέμους γι αυτό οι Αρχαίοι Έλληνες την ονόμασαν έτσι. Στα Κύθηρα ανθίζουν πρώτα οι ροζ και μωβ  περίπου τον Νοέμβριο και στη συνέχεια από τον Ιανουάριο η κόκκινη. Φέτος προφανώς το σύστημα μπλόκαρε από τις ασυνήθιστα ζεστές μέρες του Νοεμβρίου και βρήκαμε αρκετές κόκκινες μαζί με τις ρόδινες και τις μαβιές.

Αρίσαρο το Κοινό

Arisarum vulgare

(Araceae)

Δεκέμβριος 2010. Λαγκάδι Κομπονάδας. Φωτογραφία Σ.Φ.

 Ο φτωχός αυτός συγγενής της εντυπωσιακής κάλλας, του δημοφιλούς ανθούριου και του περήφανου σπαθίφυλλου φυτρώνει σε μέρη σκιερά και υγρά. Τα φύλλα του αρκετά μεγάλα και γυαλιστερά στο σχήμα της καρδιάς. Στα χωράφια δεν το πιάνει το μάτι σου. Από κοντά όμως αποκαλύπτει όλο το μεγαλείο της οικογένειας του.Στα Κύθηρα το λέμε σκυλάκι.

Δεκέμβριος 2010 Ζαφείρα, Κουμάρος Φωτογραφία Σ.Φ.

Άλλα ονόματα: λύχνος ,λυχναράκι, φιδόχορτο, δρακόντεια ,κατσουλίτσα, στην Σαντορίνη κορακόχορτο. 

Κληματίς η Βοστρυχώδης

Clematis cirrhosa L. 

 Ranunculaceae

Αυτοφυές αναρριχώμενο φυτό κοινό σε όλη τη Μεσόγειο. Ανθίζει στις αρχές Νοεμβρίου. Αναρριχάται σε θάμνους, δέντρα ή τοίχους χρησιμοποιώντας ξυλώδη “πλοκάμια”. Τα λουλούδια του λευκά ή υπόλευκα είναι μεγάλα και εντυπωσιακά. Σε πολλά μέρη της Ευρώπης θεωρείται εξαιρετικό καλλωπιστικό και καλλιεργείται συστηματικά. Γνωστή και σαν αγριόκλημα, χελιδρονιά, λευκάμπελη ή αγράμπελη. Στην Αμοργό και ειδικά στην Αιγιάλη τη λένε αγριαβρωνιά (amorgis.blogspot.com).

Αυτή την εποχή στα Κύθηρα στολίζει όλο το νησί. Εγκαταλειμένα λιόφυτα, παλιές ξερολιθιές και πρινερά ζωντάνεψαν και λάμπουν με τα πανέμορφα λουδούδια της.

Κοντολιάνικα. Νοέμβριος 2010. Φωτογραφίες Σ.Φ.

Crocus goulimyi ssp leucanthus

Τριφυλλιάνικα Νοέμβριος 2010. Φωτογραφία Σ.Φ.

 Ενδημικό της Νότιας Ελλάδας. Κάποιοι προμηθευτές βολβών το ονομάζουν λευκό της Μάνης και το θεωρούν τοπικό ενδημικό του Μαλέα. (crocus goulimyi mani white). Φαίνεται όμοιος με τον κρόκο τον λείο (crocus leavigatus).

Μανιτάρια

Συχνά στις ρεματιές συναντάμε πολλά διαφορετικά είδη μανιταριών. Υπέροχα, μυστηριώδη απολαμβάνουν τη σύντομη ζωή τους στις όμορφες γωνιές των Κυθήρων. Απολαύστε τα... (Μόνο με τα μάτια!) 

Πολλά από αυτά ενδέχεται να είναι επικίνδυνα έως και θανατηφόρα. 

 Νοέμβριος 2010. Κύθηρα. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα.

Narcissus Serotinus

Φθινοπωρινός Νάρκισσος

(Amaryllidaceae)

Αγία Κυριακή, Αλεξανδράδες Οκτώβριος 2010. Φωτογραφία Σ.Φ.

Ανήκει στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών  . Ανθίζει το φθινόπωρο και είναι προάγγελος του πιο λουσάτου συγγενή του Narcissus tazetta. (μανουσάκι) 

Δεν γνωρίζουμε τοπικό όνομα, το βρήκαμε με το όνομα "φθινοπωρινός νάρκισσος" στο: http://floraamorgina.blogspot.com