Αναγνώστες

Παρασκευή 24 Ιουνίου 2011

"... και του πουλιού το γάλα!!!"


Ορνιθόγαλο
Ornithogalum L.

Hyacinthaceae / Liliaceae

Κύθηρα, Απρίλιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
 Το γένος περιλαμβάνει πολυετή βολβώδη φυτά ενδημικά της Νότιας Ευρώπης,
Βόρειας Αφρικής και Δυτικής Ασίας. Ορισμένα είδη πχ. το ornithogallum narbonense L. μπορούν να φτάσουν σε ύψος έως 60 εκ. αναπτύσσοντας πυραμιδωτά τα πανέμορφα λουλούδια τους. Τα κατάλευκα πέταλα φέρουν στο πίσω μέρος πρασινωπή λωρίδα που πολλές φορές φαίνεται και από μπροστά.


Κύθηρα, Μάιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Το λατινικό όνομα προέρχεται από το ελληνικό όρνις = πτηνό+γάλα.Οι Αρχαίοι Έλληνες το ονόμασαν έτσι για να τονίσουν την σεμνή και πολύτιμη ομορφιά του. Ο Διοσκουρίδης  περιγράφει κατά πάσα πιθανότητα το είδος που σήμερα ονομάζουμε ornithogalum umbellatum.
Κύθηρα, Απρίλιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Οι Αγγλόφωνοι το λένε Αστέρι της Βηθλεέμ. Το όνομα αυτό ίσως δόθηκε είτε σαν αναφορά στο σχήμα του λουλουδιού που θυμίζει άστρο,είτε διότι χρησιμοποιήθηκε σαν τροφή από τους φτωχούς προσκυνητές των Αγίων Τόπων κατά τον Μεσαίωνα αφού ευδοκιμούσε σε μεγάλους αριθμούς στην περιοχή της Βηθλεέμ,ίσως φυτεμένο εκεί, από τους ίδιους τους χριστιανούς. Ο βολβός ορισμένων ειδών θεωρείται εξαιρετική λιχουδιά ιδιαίτερα στη Νότια Γαλλία. (Αποξηραμένος και αλεσμένος σε σκόνη, ή καλά βρασμένος). Πάντως πολλά είδη είναι τοξικά και υπάρχουν αναφορές για δηλητηριάσεις ζώων από το φρέσκο φυτό. 

Στα Κύθηρα έχω συναντήσει τα είδη: 
Οrnithogalum divergens Boreau,(φωτογραφία 3) 
Ornithogalum narbonense L.,(φωτογραφία 2)
Ornithogalum arabicum L. ( σε παλιούς κήπους) 
και ίσως το Ornithogalum atticum Boiss & Heldr.(Φωτογραφία 1?)

Παρασκευή 17 Ιουνίου 2011

Κήρινθο το μείζον


Cerinthe major L.

Boraginaceae

 Βομβίνος και κήρινθο. Κύθηρα, Απρίλιος 2011.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Μονοετές φυτό αυτοφυές σε όλη τη Μεσόγειο. Το εντυπωσιακό άνθος περιέχει πολύ νέκταρ και οι μέλισσες το εκτιμούν ιδιαίτερα. Αυτό συν το ότι τα φύλλα του έχουν γεύση που θυμίζει κερί οδήγησε στην ονομασία κήρινθος= κηρός +άνθος που για τους αρχαίους Έλληνες αναφερόταν στην κιτρινωπή ουσία (γύρη) με την οποία τρέφονται οι νύμφες της μέλισσας. Στις Κυκλάδες ακόμα μέχρι σήμερα ονομάζουν τη γύρι, κεράθι.
Το επίθετο major= μείζων προφανώς αναφέρεται στο μέγεθος του άνθους που συγκρινόμενο με αυτά άλλων ειδών του γένους είναι μεγάλο.
Ο κήρινθος, σε αρχαίες πηγές περιγράφεται σαν μια διαφορετική μορφή μελιού. Ο Αριστοτέλης λέει για τη γεύση του κηρίνθου ότι μοιάζει με γλυκό σύκο. Περιγράφει ότι οι μέλισσες μεταφέρουν κερί και κήρινθο, με τα πόδια τους αλλά χωνεύουν μόνο το μέλι και αποβάλλουν το υπόλοιπο όταν φτάσουν στον προορισμό τους. Ο Varro δίνει άλλη εκδοχή: Πιστεύει ότι οι μέλισσες το χρησιμοποιούν σαν τελείωμα στα κελιά της κηρήθρας. Ο Βιργίλιος περιγράφει ότι το χρησιμοποιούσαν για να προσελκύσουν σμήνη άγριων μελισσών σε κυψέλες.
Προφανώς πρόκειται για τη γνωστή πολύτιμη για τις μέλισσες και τους ανθρώπους γύρη, που οι μέλισσες κουβαλούν στις θήκες των ποδιών τους και η οποία έχει “κέρινη” όψη, αφού η μέλισσα την επεξεργάζεται με ουσίες που εκκρίνονται με το σάλιο της ώσπου να αποκτήσει λεία όψη.
Κατά τον Μεσαίωνα καλλιεργήθηκε σαν καλλωπιστικό στους κήπους της Ευρώπης. Το φυτό παρέμεινε δημοφιλές κατά την Αναγέννηση, στη συνέχεια όμως η καλλιέργεια του εγκαταλείφθηκε μέχρι τον εικοστό αιώνα οπότε επανήλθε στο προσκήνιο. Στα Κύθηρα το βρήκα σε περιορισμένο χώρο μέσα σε κατοικημένη περιοχή.'Ισως πρόκεται για καλλιεργημένο είδος που ξέφυγε και αναπτύχθηκε μόνο του.      


Τετάρτη 15 Ιουνίου 2011

Εντυπωσιακό Μπλέ Αστέρι


Borago οfficinalis L.
Μπουράντσα,Βατσινιά


Boraginaceae



 Κύθηρα,Απρίλιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Μονοετές φυτό με προέλευση την πόλη Αλέπο (Χαλάμπ) της βορειοδυτικής Συρίας. Σαν επιγενές είναι πια αυτοφυές στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης , της Βόρειας Αφρικής αλλά και της Βόρειας Αμερικής. Καλλιεργείται σαν βότανο με φαρμακευτικές ιδιότητες αξιοζήλευτες, αλλά και σαν λαχανικό.
Το επιστημονικό όνομα προέρχεται κατά μία εκδοχή από το λατινικό burra>borra που σημαίνει τραχύ μάλλινο ύφασμα λόγω της εμφάνισης του φυτού, που είναι τριχωτό. Κατά μία άλλη εκδοχή το όνομα προέρχεται από την κελτική λέξη barrach που σημαίνει “γενναίος άνδρας” ( Henslow), αφού από αρχαιοτάτων χρόνων το μποράγκο θεωρείται ότι επηρεάζει θετικά τον ψυχισμό του ανθρώπου. Μια τρίτη άποψη ισχυρίζεται ότι πρόκειται για παραφθορά της λατινικής λέξης cor= καρδιά + ago= προάγω.
Το επίθετο officinalis προέρχεται από το ουσιαστικό opificina>officina = εργαστήρι, αποθήκη > εμπορικό βοτάνων> φαρμακείο, officinalis = φαρμακευτικό
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει ότι ανάμιξή του με κρασί φτιάχνει ποτό ευφρόσυνον που διώχνει το φόβο και την κατάθλιψη και γεμίζει την ψυχή με θάρρος και αισιοδοξία. Κατά τον Διοσκουρίδη το μποράγκο ήταν το περίφημο νηπενθές του Ομήρου το οποίο μέσα στο κρασί έφερνε την απόλυτη λήθη.
Ακόμα σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου χρησιμοποιούνται τα άνθη του για διακόσμηση στις σαλάτες και στα καλοκαιρινά κοκτέιλ ή σαν ζαχαρωτά,για να δίνουν χαρά και ψυχική ευφορία. Οι τρυφεροί βλαστοί του χρησιμοποιούνται σε σαλάτες και έχουν δροσερή γεύση που θυμίζει αγγούρι. ( Στην Κρήτη ένα από τα κοινά ονόματα του είναι αγγουρίτσα.) Τα φρέσκα φύλλα τρώγονται ωμά ή βρασμένα. Η περίφημη Green Sauce που φτιάχνεται στη Φρανκφούρτη περιέχει ανάμεσα στα άλλα μυρωδικά και μποράγκο. Από τους σπόρους του παράγεται λάδι πλούσιο σε γάμμα λινολεϊκό οξύ, εξαιρετικά πολύτιμο στην βιομηχανία καλλυντικών.

Μερικοί το συνδέουν με το βούγλωσσο, όνομα που κατεξοχήν αποδίδεται στο είδος anchusa officinalis. (Βλ παλαιότερη ανάρτηση anchusa italica). Πάντως και τα τρία φυτά, που εξάλλου ανήκουν στην ίδια οικογένεια, έχουν παρόμοιες ιδιότητες.  

Σάββατο 11 Ιουνίου 2011

Δελφίνιο


Delphinium L.

Ranunculaceae
Κύθηρα Μάϊος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
 Περίπου 500 είδη ανήκουν στο γένος delphinium, μερικά από αυτά, εντυπωσιακά καλλωπιστικά με υπέροχα χρώματα. Υπάρχουν επίσης υβριδικά είδη που είναι προϊόντα προσεκτικής και πολύχρονης καλλιέργειας.
Το γένος ονομάστηκε έτσι ήδη από τους Aρχαίους Έλληνες λόγω της ομοιότητας του άνθους, με το δελφίνι, αρχ. ελλ. Δελφίς> μτγν δελφίν – ĩνος.


Στην Ελλάδα καταγράφονται περίπου δώδεκα είδη αυτοφυούς δελφινίου, μεταξύ αυτών και το τοπικό ενδημικό delphinium hellenicum Pawl. Κατά τον καθηγητή Α. Γιαννίτσαρο (Additions to the Flora of Kythira II, 2004) το νοτιότερο μέρος όπου το συγκεκριμένο είδος έχει καταγραφεί είναι τα Κύθηρα.

delphinium peregrinum ssp gracile?

Τρίτη 7 Ιουνίου 2011

Κενταύριο


Centaurium Hill, emend. Adanson

Gentianaceae

Κύθηρα Μάιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Μάιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Το γένος Centaurium Hill, emend. Adanson (στο παρελθόν Erythraea ή Chironia) περιλαμβάνει περίπου 21 είδη σύμφωνα με τις τελευταίες ταξινομήσεις.
Πρόκειται για μονοετή ή διετή φυτά αρκετά κοινά σε όλο το βόρειο ημισφαίριο. Αυτοφυή στην Ευρώπη και Ασία επιγενή στη Βόρεια Αμερική και Αυστραλία.
Το όνομα του γένους Κενταύριο προέρχεται απο το ελληνικό κένταυρος αναφορά στον Kένταυρο Χείρωνα που κατά την μυθολογία δίδαξε στους ανθρώπους τη θεραπευτική δύναμη των βοτάνων.
Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα πικρά βότανα, που διευκολύνει την πέψη αυξάνει την έκκριση χολής, ορεκτικό, χολαγωγό,χωνευτικό. Χρησιμοποιήθηκε κατά της ελονοσίας πριν την επικράτηση του κινίνου, γι αυτό και σε μερικά μέρη της Ελλάδας το ονομάζουν ριγόχορτο >ρίγος. Εξωτερικά χρησιμοποιείται σαν επουλωτικό τραυμάτων και πληγών.


Μάιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Στα Κύθηρα καταγράφονται κυρίως τα είδη Centaurium erythraea Rafn subsp. limoniiforme Greuter,που θεωρείται τοπικό ενδημικό των Κυθήρων, centaurium pulchellum ή centaurium tenuiflorum και centaurium spinosum στις Δραγονάρες. Στα νοτιοανατολικά βρήκα ελάχιστα φυτά με λευκό χρώμα ενώ στα βόρεια(!) το centaurium maritimum με γλυκό κίτρινο χρώμα.
Το είδος centaurium erythraea είναι πιθανότατα το κενταύριον το μικρόν του Διοσκουρίδη:
....κενταύρειον μικρόν, [οἱ δὲ λιμνήσιον, οἱ δὲ ἐλλεβορίτης, οἱ δὲ ἀμάραντον, προφῆται αἷμα Ἡρακλέους, Ῥωμαῖοι φεβριφούγιαμ, οἱ δὲ ἕρβα μουλτιράδιξ, Δάκοι τούλβηλα.] τινες λιμνήσιον καλοῦσιν, ἐπειδὴ ἐνίκμους φιλεῖ τόπους.....”

Σάββατο 4 Ιουνίου 2011

Μπλακστόνια η περίφυλλη*


Blackstonia perfoliata (L.) Hudson

Syn. : Chlora perfoliata L.

Gentianaceae

 Κύθηρα,Μάιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Μονοετές φυτό αρκετά κοινό σε όλη την Ευρώπη και και τη Μεσόγειο.Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να απειλείται λόγω κλιματικής αλλαγής στη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη.


Το όνομα δόθηκε προς τιμή του J. Blakstone, άγγλου βοτανολόγου και φαρμακοποιού του 18ου αιώνα, ενώ το επίθετο του είδους από το λατινικό per+foliatus αναφορά στο σχήμα του φύλλου του που περιβάλλει το βλαστό, (διάπειρο).
Το συνώνυμο Chlora προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό χλωρός = κιτρινοπράσινος,ωχρός.
Στην Κρήτη το λένε αγριοκαλογεράκι και το θεωρούν αντιπυρετικό και επουλωτικό. Το εκχύλισμα του φυτού δίνει κίτρινη βαφή.
* Δικός μου ο νεολογισμός, αν κάποιος φίλος γνωρίζει καλύτερη απόδοση για το perfoliatum, θα ήμουν ευγνώμων!!

Άγριο Αγιόκλημα


Lonicera implexa Aiton

Caprifoliaceae

Λονιτσέρα η περίπλεκτη


Κύθηρα, Μάιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Αειθαλή αναρριχώμενα φυτά, κοινά σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο. Στο γένος ανήκουν περίπου 180 είδη πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερα δημοφιλή και καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά, για το υπέροχο άρωμα τους.
Το όνομα του γένους δόθηκε από τον Λινναίο προς τιμήν του Γερμανού βοτανολόγου Adam Lonitzer (1528-1586),ενώ το επίθετο του είδους προέρχεται από το λατινικό implecto= εμπλέκω, περιπλέκω > implexus= περιπλεγμένος.
Στα Κύθηρα υπάρχει αυτοφυές σε όλο σχεδόν το νησί,το είδος lonicera implexa. (Το πολύ συγγενικό του lonicera etrusca G.Santi, με το οποίο συχνά συγχέεται δεν το έχω συναντήσει μέχρι σήμερα.)Η λονιτσέρα η περίπλεκτη δεν έχει τόσο έντονο άρωμα αλλά είναι εξ ίσου όμορφη.

Το κοινό όνομα,αγιόκλημα συνήθως αναφέρεται στο είδος lonicera caprifolia και προέρχεται απο το ελληνικό αίξ – αιγός (παρετυμ. άγιος)+ κλήμα.
Στα λατινικά (lonicera caprifolia) όπως και στα νέα ελληνικά αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, (γαλλικά, chèvresfeuilles) στο όνομα φαίνεται να υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ της κατσίκας και του φυτού. Είτε γίνεται παρομοίωση με το τρόπο που η κατσίκα σκαρφαλώνει σε απίθανα μέρη, είτε συνδέεται με την προτίμηση που έχει το ζώο για τα φύλλα του φυτού.
Το αγιόκλημα συνδέεται με τη νοσταλγία του παρελθόντος ιδιαίτερα στην πόλη της Αθήνας όπου κάποτε αρωμάτιζε τις αυλές και τους κήπους. Καλά τα έλεγε ο Λουκιανός...:http://youtu.be/juGwJfm_M3c 

Πέμπτη 2 Ιουνίου 2011

Αγριόσκορδο


Allium roseum L.

Alliaceae/Liliaceae


 Κύθηρα,Απρίλιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
Βολβώδες φυτό κοινό σε όλη την Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Επιγενές στην Βρεταννία, ενώ καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Όλα τα μέρη του φυτού θεωρούνται βρώσιμα αν και υπάρχουν αναφορές για δηλητηριάσεις που προκλήθηκαν από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων από ορισμένα θηλαστικά. Οι βολβοί του χρησιμοποιούνται σαν υποκατάστατο του σκόρδου, τα λουλούδια του με ελαφριά γεύση, σε σαλάτες.

Όλα τα είδη του γένους allium, μεταξύ αυτών και το allium sativum, άλλιο το εδώδιμο, το κοινό σκόρδο το οποίο προέρχεται από την κεντρική Ασία και καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο, θεωρούνται τονωτικά, αντιρευματικά, κατά της υπέρτασης, ότι καταπολεμούν την κακή χοληστερίνη, ευνοούν την πέψη, έχουν αντιβιοτική δράση κλπ.