Αναγνώστες

Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2013

Υγροκύβη η πορφυρόχρωμη


Hygrocybe punicea (Fr.) P. Kumm.

Syn. Hygrophorus puniceus Fr.  
       Hygrocybe acutopunicea R.Haller, Aar.& G.H.Moller

Hygrophoraceae


Υγροκύβη η πορφυρόχρωμη, Κύθηρα
Αρκετά σπάνιο μανιταράκι που αναπτύσσεται σε ακαλλιέργητους αγρούς και λιβάδια που δεν έχουν δεχτεί χημικά λιπάσματα και παρασιτοκτόνα.
Ο πρωτοπόρος μυκητολόγος Elias Magnus Fries την ταξινόμησε με το όνομα Agaricus puniceus στο έργο του Systema mycologicum το 1821. ( Την εποχή, που όλα σχεδόν τα ελασματοφόρα μανιτάρια κατατάσσονταν στο γένος Αgaricus. To 1871 o Γερμανός μυκητολόγος Paul Kummer, μετέφερε το είδος στο γένος Hygrocybe.


To όνομα του γένους προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις υγρός+ κύβη= κεφαλή, και το χαρακτηριστικό επίθετο από το λατινικό puniceus= πορφυρός
Συχνά συγχέεται με την Υγροκύβη την κόκκινη , Hygrocybe coccinea,που είναι όμως σημαντικά μικρότερη με πιο ανοιχτόχρωμο καπέλο, που κιτρινίζει στις άκρες, και κόκκινο πόδι. Γενικά, τα είδη του γένους Υγροκύβη ταυτοποιούνται αρκετά δύσκολα ακόμα και από ειδικούς.
Παρόλο που το μανιτάρι αναφέρεται στη βιβλιογραφία σαν βρώσιμο υπάρχουν αρκετές αναφορές δηλητηριάσεων από αυτό το είδος. Η αξία του εξ άλλου, βρίσκεται στην ομορφιά του.

Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2013

Κλιτοκύβη η εύοσμη


Clitocybe odora (Bull.) P. Kumm.


 Κλιτοκύβη η μυρωδάτη

Tricholomataceae



 Κύθηρα, Νοέμβριος 2013


Η γλυκιά μυρωδιά γλυκάνισου που αναδίδει αυτό το μανιτάρι το κάνει να ξεχωρίζει στο δάσος. Σε νεαρή ηλικία έχει όμορφο γαλαζοπράσινο χρώμα που γίνεται ανοικτό γκρίζο καθώς μεγαλώνει. Αναπτύσσεται σε μικτά δάση κάτω από παχιά στρώματα φύλλων και συχνά είναι η διάχυτη γλυκιά μυρωδιά του, που βοηθά στον εντοπισμό του.
Παρόλο που το γαλάζιο χρώμα στη φύση πολύ σπάνια συνδέεται με βρώσιμα είδη, το μανιτάρι αυτό θεωρείται πολύ νόστιμο και μαζεύεται συστηματικά, ιδιαίτερα στην Αγγλία και τη Βόρεια Ευρώπη, όπου και ευδοκιμεί.
Η κλιτοκύβη η εύοσμη περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1784, από τον Γάλλο μυκητολόγο Jean Baptiste Francois Pierre Bullliard, που του έδωσε το όνομα Agaricus odorus.
Ο Γερμανός μυκητολόγος Paul Kummer μετέφερε το 1871 το είδος, στο γένος Κλιτοκύβη και το όνομά του έγινε Κλιτοκύβη η εύοσμη ή Κλιτοκύβη η μυρωδάτη, όπως συχνά μεταφράζεται το όνομα του είδους στα Ελληνικά.
Το όνομα του γένους κλιτοκύβη προέρχεται από το ελληνικό κλιτύς = πλαγιά + κύβη = κεφάλι και το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους odora, από το λατινικό odor, odoris= οσμή, μυρωδιά.

Στα Κύθηρα το βρήκα σε πευκοδάσος και όπως έχω ήδη αναφέρει σε προηγούμενη ανάρτηση, οι Τσιριγώτες αποφεύγουν να συλλέγουν μανιτάρια κάτω από πεύκα.  

Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013

Κοντραδίτης


Agaricus campestris L. var. squamulosus (Rea) Pilat

Syn. Psalliota campestris (L.ex Fr.)

Agaricaceae

Αγαρικό το πεδινό ποικ. λεπιδωτό

Κύθηρα,Φθινόπωρο 2012



Κύθηρα, Νοέμβριος 2013

Αναπτύσσεται σε καλλιεργημένα χωράφια, ή στις άκρες των λιόφυτων (κόντρες) εξ ου και το όνομα με το οποίο είναι γνωστό στα Κύθηρα. 
Οι ντόπιοι μανιταροσυλλέκτες το εκτιμούν ιδιαίτερα και μαζεύουν μεγάλες ποσότητες. 
Το καπέλλο 5 έως 12 εκ. καμπύλο, λευκό, με πολύ αχνά, μπεζ λέπια όταν πρωτοβγαίνει φτάνει σχεδόν επίπεδο με χρυσοκάστανα λέπια στην ωριμότητα. Τα ελάσματά του ρόδινα στην αρχή καταλήγουν σκούρα καφετιά. Η σάρκα λευκή παίρνει ελαφρά ρόδινη απόχρωση όταν κόβεται. Το μανιτάρι αυτό είναι βρώσιμο και πολύ νόστιμο αλλά χρειάζεται προσοχή καθώς μοιάζει με άλλα είδη που είναι δηλητηριώδη.

Παρασκευή 29 Μαρτίου 2013

Η Οφρύς του Ράινχολντ


Ophrys reinholdii      H. Fleischmann,1907


Orchidaceae


Κύθηρα, 2012
 Μια από τις πιο όμορφες ορχιδέες της Μεσογείου με ευρεία εξάπλωση από τα Βαλκάνια έως το νοτιοδυτικό Ιράν. Ανθίζει Μάρτιο Απρίλιο και δίνει το όνομά της σε ολόκληρη ομάδα αποτελούμενη από πέντε είδη που είναι όλα εξ ίσου εντυπωσιακά. Αν και μεγάλου εύρους κατανομής η ορχιδέα αυτή κάθε άλλο παρά συνηθισμένη θεωρείται . Περιλαμβάνεται στη CITES ενώ σε αρκετές χώρες υπάρχουν προτάσεις να περιληφθεί στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Ειδών και στην κατηγορία κρίσιμα κινδυνεύον.

Το όνομα της δόθηκε προς τιμή του γερμανού γιατρού Καρόλου Ράινχολντ που υπηρέτησε στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα.


Στα Κύθηρα συνάντησα το 2012 μια μικρή ομάδα από 10 φυτά σε περιορισμένο χώρο στις άκρες χωραφιών που καλλιεργούνται. Φέτος από τα δέκα φυτά έχουν ανθίσει μέχρι σήμερα τα δύο. 













Τρίτη 26 Μαρτίου 2013

Ophrys tenthredinifera II

Οφρύς η σφηκάφερη II



Προσθήκη λεζάντας


Μια υπέροχη παραλλαγή ή μήπως πρόκειται για υβρίδιο της; Με τις άγριες ορχιδέες της Μεσογείου και της Ευρώπης κανείς δεν είναι ποτέ σίγουρος. Και αυτή είναι η γοητεία τους. Αλλάζουν, προσαρμόζονται στο περιβάλλον και στις ανάγκες των εντόμων που θα τις επικονιάσουν. Mεταλλάσσονται έτσι ώστε να εξασφαλίσουν τη διαιώνιση του είδους τους. Τη συγκεκριμένη οφρύ βρήκα στο κέντρο του νησιού των Κυθήρων σε περιοχή που υπάρχουν άφθονες ophrys fusca s.l. και αρκετές ophrys calypsus var. scolopaxoides. 

Τρίτη 19 Μαρτίου 2013

Η οφρύς της Ήρας


Ophrys herae Hirth &Spaeth, 1992




Ανθίζει Μάρτιο -Απρίλιο. Αρχικά περιγράφηκε στο νησί της Σάμου, στη συνέχεια όμως εντοπίστηκε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Η συζήτηση για το κατά πόσο, τα είδη που αναφέρονται από την Κρήτη και την Πελοπόννησο, θα πρέπει να ταξινομηθούν σαν  οφρείς της Ήρας, βρίσκεται σε εξέλιξη.




Ανήκει στην ομάδα mammosa (μαστοφόρος), και το όνομα της δόθηκε προς τιμή της Ολύμπιας θεάς Ήρας, η οποία κατά μία παράδοση γεννήθηκε στη Σάμο. Στα Κύθηρα βρήκα 10 περίπου άτομα σε περιορισμένη περιοχή στο κέντρο του νησιού.



Μάρτιος 2013, Κύθηρα






















Τετάρτη 6 Μαρτίου 2013

Αναγυρίς η δύσοσμη


Anagyris foetida L.

Syn. Anagyris neapolitana

Fabaceae/Leguminosae


Κύθηρα, Ιανουάριος. Φωτογραφίες, κείμενο: Σταυρούλα Φατσέα
Αειθαλής δεντρόθαμνος αυτοφυής στη Βόρεια Αφρική και τις περισσότερες χώρες της Μεσογείου και της Νότιας Ευρώπης. Όλα τα μέρη του είναι τοξικά, ιδιαίτερα όμως οι σπόροι που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή δηλητηρίαση σε ανθρώπους και ζώα. Ευτυχώς κάτι τέτοιο είναι σχετικά σπάνιο καθώς η χαρακτηριστική μυρωδιά του είναι απωθητική. (θυμίζει ταγγιασμένη βιταμίνη ή χαλασμένα βραστά φασόλια.) Περιέχει το τοξικό αλκαλοειδές αναγυρίνη.

Το όνομα του γένους καταγράφεται αρχικά στην Φυσική Ιστορία του Πλίνιου του Πρεσβύτερου και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ανα +γύρος = από τον χαρακτηριστικό τρόπο που τα λουβιά καμπυλώνουν προς τα πάνω και το χαρακτηριστικό επίθετο από το λατινικό foetidus – a -um = δυσώδης.


Στη λαική, παραδοσιακή ιατρική χρησιμοποιήθηκε παλιότερα, σαν εμετικό και καθαρτικό ενώ σαν ομοιοπαθητικό φάρμακο κατά των πονοκεφάλων και της αμηνόρροιας. 
Σε ορισμένα μέρη της Κρήτης υπάρχει παράδοση ότι αυτό, είναι το δέντρο στο οποίο κρεμάστηκε ο Ιούδας και για το λόγο αυτό, το περιφρονούν.    

Τρίτη 5 Φεβρουαρίου 2013

Πολυμήχανος εντομοφάγος


Cordyceps militaris

Κορδυκέφαλος ο στρατιωτικός

Clavicipitaceae

Κύθηρα, Ιανουάριος 2013. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Ασκομύκητας μινιατούρα που προσβάλλει διάφορα έντομα, μουμιοποιεί τα νεκρά σώματα τους , τα μετατρέπει σε μυκήλιο και εκεί αναπτύσσει το καρπόσωμά του.

Κάθε είδος κορδυκέφαλου φαίνεται να ειδικεύεται σε διαφορετικό έντομο. Σε κάποιες περιπτώσεις, το θύμα ( μυρμήγκι) καθοδηγείται από τον επικυρίαρχο να πάρει συγκεκριμένη θέση σε ψηλό κλαδί, πριν πεθάνει. Θέση που προφανώς ευνοεί τη διαιώνιση του κορδυκέφαλου, επιτρέποντας στα σπόρια του, να απλωθούν σε μεγαλύτερη απόσταση.
Θεωρείται μάλλον σπάνιο στην Ευρώπη ίσως διότι λόγω μεγέθους περνά συχνά απαρατήρητο κρυμμένο καθώς είναι σε σωρούς νεκρών φύλλων.
Και στην Ελλάδα σπάνιο θεωρείται, με καταγραφή μόνο στη Ξάνθη ( Κωνσταντινίδης 2009). Κατά τον Michael Kuο (mushroomexpert.com) μανιταρόφιλοι, που έχουν την τύχη να εντοπίσουν το μύκητα τρέμουν τόσο από συγκίνηση που δεν είναι σε θέση να το φωτογραφίσουν. Ομολογώ ότι στάθηκα αρκετά τυχερή να το βρω στα Κύθηρα και συμφωνώ απολύτως με τον Michael ως προς την αρχική ταραχή!!!


Συγγενικά είδη όπως ο cordyceps sinensis που αφθονεί στα Θιβετιανά οροπέδια, θεωρείται πανάκεια στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική. Τόσο πολύτιμο που για πολλούς αιώνες προοριζόταν μόνο για την αυτοκρατορική οικογένεια και τους κινέζους ευγενείς. Χρησιμοποιήθηκε σαν τονωτικό των πνευμόνων και των νεφρών, για αύξηση παραγωγής σπέρματος και στη θεραπεία διαφόρων παθήσεων του αναπνευστικού.


Στη Δύση, η πολυθρύλητη θεραπευτική του αξία αναγνωρίστηκε μόλις τον 18ο αιώνα στο Παρίσι, όταν ένας Ιησουίτης μοναχός το έφερε μαζί του γυρνώντας από μια επίσκεψη στην αυτοκρατορική αυλή της Κίνας.
Σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι στο καρπόσωμα και το μυκήλιο περιέχονται ουσίες με έντονη αντιγηραντική δράση (Cao&Wen, 1993). Έχουν επίσης ισχυρή επίδραση στο ανοσοποιητικό ενισχύοντάς το ακόμα και σε βαριές κλινικές περιπτώσεις προχωρημένου καρκίνου. (Zhou&Lin, 1995) O cordyceps έχει ακόμα καρδιοτονωτικές ιδιότητες βοηθώντας στην αντιμετώπιση προβλημάτων που δημιουργούνται από υψηλή χοληστερίνη και τριγλυκερίδια (Geng et al. 1985), έντονη αφροδισιακή δράση Wan et. al. (1988)

Οι Κινέζοι καταναλώνουν το μύκητα μαζί με το νεκρό οικοδεσπότη του, αφού το αφήσουν σε αλκοολούχο ποτό για μερικές μέρες. Στη Δύση το μυκήλιο του είδους καλλιεργείται χωρίς το έντομο. Ετσι τα σύγχρονα προϊόντα που κυκλοφορούν καταπίνονται κάπως πιο εύκολα από το μέσο δυτικό καταναλωτή.

Το όνομα του γένους προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κορδύλη=εξόγκωμα, καρούμπαλο και το λατινικό cepa= κεφαλή




Τρίτη 22 Ιανουαρίου 2013

Ομφαλωτός των ελαιώνων


Omphalotus olearius (DC. ex Fr.) Singer 1946

Syn. Clirocybe olearia (DC.) Maire


Marasmiaceae / Omphalotaceae
Κύθηρα, Δεκέμβριος 2012. Φωτογραφίες, κείμενο: Σταυρούλα Φατσέα

Αναπτύσσεται σε ομάδες, στις ρίζες ή στη βάση του κορμού της ελιάς ( εξ ου και το όνομα) αν και δεν είναι σπάνιο κοντά σε βελανιδιές, καστανιές ή σφεντάμια. Στη Μεσόγειο το μανιτάρι καρποφορεί στα τέλη του φθινoπώρου αρχές του χειμώνα. 



Τα ελάσματά του, λέγεται ότι φωσφορίζουν ελαφρά στο σκοτάδι όταν τα σπόρια είναι ώριμα. Το μανιτάρι δεν είναι θανατηφόρο αλλά αρκετά τοξικό ώστε κατανάλωσή του να προκαλεί σοβαρά γαστρεντερικά προβλήματα, διάρροια και εμετό. Η ευχάριστη μυρωδιά του ομφαλωτού και η ομοιότητά του με τον κανθαρίσκο (chanterelle cibarius) που είναι περιζήτητο βρώσιμο μανιτάρι, παρασύρουν τον αρχάριο μανιταροσυλλέκτη με αποτέλεσμα συχνές δηλητηριάσεις.




Στα Κύθηρα το μανιτάρι είναι αρκετά διαδεδομένο και μαζί με τα περισσότερα μη βρώσιμα είδη αναφέρεται σαν κοπρομάνητας.

Αρκεστείτε στην εξωτερική του ομορφιά!



Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2013

Σαρκοσκύφη η κόκκινη


Sarcoscypha coccinea ( Jacq.) Boudier. 1885




Sarcoscyphaceae


Κύθηρα, Ιανουάριος 2013.
Φωτογραφίες, κείμενο Σταυρούλα Φατσέα
 Ασκομύκητας με κυπελλόμορφο καρπόσωμα διαμέτρου 1-5εκ. Αναπτύσσεται σε πεσμένα κλαδιά στα τέλη του χειμώνα αρχές της άνοιξης σε υγρά σκιερά μέρη. Το λαμπερό κόκκινο χρώμα της εσωτερικής πλευράς (υμένιο) τον κάνει να ξεχωρίζει σαν ρουμπίνι μέσα στα σκοτεινά χρώματα της νεκρής φυτικής ύλης.

H Σαρκοσκύφη λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκε σαν φαρμακευτικό φυτό από φυλές Ινδιάνων (Seaver 1928). Χρησιμοποιούσαν το αποξηραμένο και τριμμένο σε σκόνη μανιτάρι σαν στυπτικό. 
 Στην Αγγλία χρησιμοποιήθηκε μαζί με πρασινάδες σαν διακόσμηση στο σερβίρισμα πιάτων. (Dickinson and Lucas, 1982). Από κάποιους συγγραφείς θεωρείται βρώσιμο (Αρόρα 1986) και καλή πηγή τροφής για τα τρωκτικά το χειμώνα και τα σαλιγκάρια την άνοιξη. (Brown 1980)
 Εργαστηριακή έρευνα στο πανεπιστήμιο του Κασμίρ έδειξε ότι η Σαρκοσκύφη έχει αξιοσημείωτη αντιοξειδωτική δράση. ( A. H. Wani, et al. )

Το λατινικό όνομα του γένους προέρχεται από την ελληνική λέξη σαρξ - σαρκός και την αρχαία ελληνική σκύφος = ευρύστομο αγγείο πόσης με ή χωρίς λαβές.
Η διάκριση μεταξύ ορισμένων ειδών του γένους πχ μεταξύ της σαρκοσκύφης της κόκκινης και της σαρκοσκύφης της αυστριακής είναι δύσκολη και απαιτεί μικροσκοπική εξέταση. Πάντως όλα τα είδη χαρακτηρίζονται σαν κινδυνεύοντα και πρέπει να προστατεύονται.




Κυριακή 6 Ιανουαρίου 2013

Γλυστρίτης


Volvariella speciosa (Fr.) Singer var. gloiocephala (DC.) Singer 1951


Βολβαρίσκη η γλοιοκέφαλη


Volvopluteus gloiocephalus Vizzini, Contu & Justo 2011

Pluteaceae


 Κύθηρα, Δεκέμβριος 2012. Φωτογραφίες κείμενο: Σταυρούλα Φατσέα
Αναπτύσσεται σε κήπους, χέρσα χωράφια, ανάμεσα στα αγριόχορτα, σπανιότερα σε πυκνότερη βλάστηση και δάση. Μανιτάρι αρκετά διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο. Το καπέλο μπορεί να γίνει έως 15 εκ. σε διάμετρο. Με χαρακτηριστικό ήβο στο κέντρο που είναι σκουρότερος Απαλό και λαμπερό με ξηρό καιρό ενώ με υγρό καιρό αποκτά γλοιώδη υφή στην οποία οφείλει και το όνομά του. Το χρώμα του από απαλό λευκό έως γκριζοκαφετί με ροδόχρωμα ελάσματα που γίνονται σταδιακά καφετιά καθώς το μανιτάρι ωριμάζει. Εργαστηριακή έρευνα και πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι στο μανιτάρι αυτό περιέχονται ουσίες που έχουν αντικαρκινική δράση.
(Ohtsuka et al., 1973)

Λόγω της ομοιότητας του με δηλητηριώδη είδη του γένους amanita, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν συλλέγεται.




Στα Κύθηρα το μανιτάρι αυτό ονομάζεται γλυστρίτης (Ποταμός, Καραβάς) ή γλυστραίος (Πιτσινιάνικα) και αφθονεί σε αρκετές περιοχές του νησιού σε χέρσα χωράφια και στις άκρες των δρόμων. Στο βόρειο μέρος των Κυθήρων τα μαγειρεύουν γιαχνί ή τηγανητά και τα θεωρούν πολύ νόστιμα!

Πάντως όπως ανέφερα και παραπάνω χρειάζεται μέγιστη προσοχή στη συλλογή τους. Ποτέ δεν πρέπει να στηριζόμαστε σε απλές περιγραφές ή ταυτοποίηση από βιβλία ή από το διαδίκτυο. Εάν δεν είμαστε απολύτως βέβαιοι για κάποιο είδος, καλό είναι να αποφεύγουμε τη συλλογή και κατανάλωσή του.

Εγώ κατάφερα να το δοκιμάσω χάρη στους καλούς μου φίλους Παναγιώτη και Τάσο Σουρή, που είναι έμπειροι μανιταροσυλλέκτες  και μοιράζονται τις γνώσεις τους με χαρά!
Ευχαριστώ επίσης τον Κώστα Καλλίγερο που μου διηγήθηκε πως μάζευε μανιτάρια όταν ήταν μικρός  στα Πιτσινιάνικα και με πληροφόρησε για την τοπική ονομασία στο Μέσα Δήμο. 

Πέμπτη 3 Ιανουαρίου 2013

Σφουγγαρίτης


Suillus collinitus (Fr.) Kuntze 1898


Χοίριος ο κηλιδωτός


Syn. Boletus collinitus. Fr. , Suillus fluryi Huijsman

Suillaceae



Κύθηρα, Δεκέμβριος 2012. Φωτογραφίες, κείμενο Σταυρούλα Φατσέα. 
Εντυπωσιακό μανιτάρι που ζει συμβιωτικά με αρκετά είδη πεύκης, κυρίως της χαλεπείου.
Αγαπά τα ασβεστολιθικά εδάφη των θερμότερων περιοχών και έτσι είναι αρκετά κοινό στη Νότια Ευρώπη και σπανιότερο στην Kεντρική και Βόρεια.
Σύγχρονα πειράματα δείχνουν ότι το μανιτάρι βελτιώνει την ανάπτυξη των νεαρών δέντρων και την προσαρμογή τους σε διαταραγμένα εδάφη παρέχοντας τους νερό και ιχνοστοιχεία. Σε αντάλλαγμα τα πεύκα μοιράζονται προϊόντα της φωτοσύνθεσης, κυρίως υδατάνθρακες, με τους μύκητες συντρόφους τους. Οι ρίζες του δέντρου φαίνονται ικανότερες να επιβιώσουν μετά από φωτιά ή όργωμα όταν συμβιώνουν με το μύκητα αυτόν.

Το όνομα του γένους Suillus, προέρχεται από το λατινικό sus=χοίρος ενώ το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους, collinitus από το λατινικό ρήμα, collino = κηλιδώνω




Το είδος περιέγραψε αρχικά ο Elias Magnus Fries και το ονόμασε Βoletus collinitus ενώ ο Otto Kuntze θεώρησε σωστότερο να ταξινομηθεί στο γένος Suillus το 1898.

Στα Κύθηρα το μανιτάρι αυτό ονομάζεται σφουγγαρίτης, όνομα που χρησιμοποιείται για όλους τους βωλίτες, που υπάρχουν στο νησί. Το συγκεκριμένο είδος δεν θεωρείται κατάλληλο για βρώση αφού ευδοκιμεί κυρίως κάτω από πεύκα. 
Οι  λιγοστοί  τσιριγώτες μανιταροσυλλέκτες  είναι  πολύ αυστηροί :
“Ποτέ, μα ποτέ, μη μαζέψεις  τα μανιτάρια  που φυτρώνουν κάτω από πεύκα”.