Αναγνώστες

Σάββατο 26 Μαΐου 2012

Οι ξελογιάστρες της Άνοιξης ΙΙΙ


Ophrys candica ssp cytherea B.Baumann & H.Baumann 2005
Οφρύς η λευκή, των Κυθήρων
(Bornmuelleri group)

Κύθηρα,Άνοιξη 2011-2012.Φωτογραφίες,κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα 







Υπέροχη μικρή ορχιδέα, που περιέγραψαν το 2005 οι Μπάουμαν σαν ξεχωριστό υποείδος της ophrys candica, και θεωρείται τοπικό ενδημικό. Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου ως τα τέλη Μαΐου. Υπάρχει σε όλο το νησί πολλές φορές μαζί με την ophrys candica και την ophrys candica var.minoa. Φέτος η ανθοφορία της ήταν περιορισμένη σε σχέση με το 2011 και τέλειωσε μάλλον νωρίς, στις αρχές Μαΐου.

Πέμπτη 24 Μαΐου 2012

Ξυλοκερατέα


Ceratonia siliqua L.

Κερατέα η έλλοβος

Χαρουπιά

Caesalpiniaceae
Fabaceae/Leguminosae



Κύθηρα 2011-2012. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα




Αειθαλές σκληρόφυλλο δέντρο που μπορεί να φτάσει και τα 20 μ σε ύψος. Αυτοφυές σε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, Μέση Ανατολή και Δυτική Ασία μέχρι το Ιράν. Το δέντρο ανθίζει το φθινόπωρο και τα αρσενικά άνθη έχουν χαρακτηριστική βαριά οσμή σπέρματος.
Καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια και εξυπηρετεί τις ανάγκες του ανθρώπου σε πολλά επίπεδα, σαν δασικό είδος πολύτιμο, αφού είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό στη ζέστη, τη ξηρασία και τα φτωχά άγονα εδάφη σταθεροποιώντας και εμπλουτίζοντας τα, σαν καλλωπιστικό στολίζοντας το τοπίο με πυκνό βαθυπράσινο φύλλωμα, σαν πηγή υποπροϊόντων που χρησιμοποιούνται ευρέως στη βιομηχανία. Το ξύλο της χαρουπιάς χρησιμοποιείται για κατασκευή χρηστικών ή διακοσμητικών αντικειμένων (έπιπλα, βαρέλια, ξυλόγλυπτα κ.α ). Τα φύλλα και ο φλοιός της για την επεξεργασία δέρματος και σαν εξαιρετική φυτική βαφή. 
Οι θρεπτικοί καρποί της χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα ως σήμερα για παραγωγή ζωοτροφής. Σε περιόδους δύσκολες για την ανθρωπότητα κατά τη διάρκεια πολέμων και λιμών, το χαρούπι αλέστηκε για να φτιαχτεί αλεύρι σώζοντας έτσι τους πληθυσμούς από τη λιμοκτονία. Από αλεσμένους καρπούς παρασκευάζεται υποκατάστατο καφέ, εξαιρετικής ποιότητας κατάλληλο για όσους ακολουθούν ομοιοπαθητική θεραπεία, υποκατάστατο σοκολάτας, χαρουπόμελο* κ.α. Αρκετοί μελετητές πιστεύουν ότι οι ακρίδες (στα αγγλικά locust ) που αναφέρονται σαν τροφή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στα Ευαγγέλια, ήταν στην πραγματικότητα χαρούπια, το δέντρο στα Αγγλικά ονομάζεται locust tree και τα χαρούπια locusts. Άλλη κοινή ονομασία του δένδρου στα Αγγλικά, St John's bread = το ψωμί του Αι Γιάννη, οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα.


Τα άγρια δέντρα καρποφορούν σχετικά αργά ( 12- 15 χρόνια) ενώ τα ήμερα (μπολιασμένα) δέντρα μπορεί να δώσουν καρπό στα 5 χρόνια. Ο καρπός χρειάζεται έναν ολόκληρο χρόνο για να ωριμάσει και συλλέγεται ανάλογα με την περιοχή στα τέλη του καλοκαιριού. Τα φρέσκα λουβιά τρώγονται ωμά ενώ όταν ωριμάσουν και πάρουν σκούρο καφέ χρώμα θυμίζουν έντονα σοκολάτα και μασιούνται ευχάριστα.

Το βάρος του σπόρου κυμαίνεται σταθερά μεταξύ 0,189 έως 0,205 του γραμμαρίου και έτσι χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην Αφρική σαν μονάδα μέτρησης βάρους μπαχαρικών και στη συνέχεια στην Ινδία σαν μονάδα μέτρησης καθαρότητας του χρυσού (Kt) και βάρους πολύτιμων λίθων (Ct). Η απόλυτη δημοκρατία! Από το ταπεινό χαρούπι στο πολύτιμο καράτι του χρυσού και του διαμαντιού! Έτσι, η λέξη καράτι στα νέα ελληνικά είναι αντιδάνειο από το αγγλ. carat > αραβ. quirat > αρχ. Ελλ. κεράτιον > αρχ. Ελλ.κέρας.

Το επιστημονικό όνομα του είδους ceratonia επίσης, προέρχεται από την ελληνική λέξη κεράτιον > κέρας από το σχήμα των καρπών που θυμίζουν κέρατο ζώου. Το χαρακτηριστικό επίθετο siliqua = έλλοβος , φέρων λοβούς, στα λατινικά.
Η κοινή ελληνική ονομασία του δέντρου, χαρουπιά, όπως και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες προέρχεται από το αραβικό kharoub και το εβραϊκό charuv. Που με τη σειρά τους προέρχονται από τη λέξη herev που σημαίνει το σπαθί στα Εβραϊκά. Στο Μεσαίωνα πέρασε από τα αραβικά στις ευρωπαϊκές γλώσσες: Γαλλικά caroube, Ιταλικά carruba, Αγγλικά carob, Ελληνικά χαρουπιά.


Η Ξυλοκερατέα έξω από τον Ποταμό.
Αν και δεν έχει μεγάλο  ύψος είναι  πάνω από 100 ετών

Στα Κύθηρα όπως και σε όλη τη Μεσόγειο η ξυλοκερατέα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της τοπικής χλωρίδας. Στο νησί έχουν επιβιώσει αρκετά υπεραιωνόβια δέντρα, όπως η γηραιά ξυλοκερατέα έξω από τον Ποταμό, κοντά στο γήπεδο. 


Στην ξυλοκερατέα αυτήν, οι αναμνήσεις ντόπιων και ξενιτεμένων ζωντανεύουν καθώς συγγενείς και φίλοι ξεπροβόδιζαν ή καλωσόριζαν τους δικούς τους όταν  έφευγαν ή επέστρεφαν από μακρινά ταξίδια στην Αλεξάνδρεια, την Αυστραλία,την Αμερική τον 19ο και 20ο αιώνα.
*Το χαρουπόμελο γίνεται αν αφήσουμε τους αλεσμένους καρπούς να μουλιάσουν στο νερό για δύο μέρες και στη συνέχεια σουρώσουμε και βράσουμε ώσπου να εξατμιστεί το νερό και μείνει το παχύρευστο “μέλι”, που θεωρείται φάρμακο για το βήχα, τον πονόλαιμο, αποχρεμπτικό, ηρεμιστικό, κατά της αυπνίας και των στομαχικών και εντερικών διαταραχών


Τρίτη 22 Μαΐου 2012

Αμάραντα


Limonium sinuatum (L.) Miller

Λειμώνιο το δαντελωτό 


Plumbaginaceae


Κύθηρα,  2011- 2012.
Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα




Αειθαλές φυτό που αναπτύσσεται από ξυλώδες ρίζωμα σε παράλιες περιοχές όλης της Μεσογείου , αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου. Τα σέπαλα του άνθους έχουν ευχάριστο μωβ χρώμα που παραμένει αναλλοίωτο για πολύ καιρό αν αποξηρανθεί μακριά από άμεσο ηλιακό φως. Ετσι από πολλούς ονομάζεται αμάραντο και είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε αποξηραμένες συνθέσεις μαζί με καλλιεργούμενα υβρίδια σε διάφορα χρώματα.




Το όνομα του γένους προέρχεται από την ελληνική λέξη λειμών = λιβάδι , ενώ το επίθετο sinuatum = με δαντελωτή άκρη, αναφέρεται στην όψη των σεπάλων.




Η κοινή ονομασία στην αγγλική γλώσσα sea lavender, αναφέρεται στο θαυμάσιο μωβ χρώμα του που είναι όμοιο με της λεβάντας, και στους οικότοπους που προτιμά, κατά κανόνα, κοντά στην θάλασσα. Στα Κύθηρα το συναντούμε στις βορειοανατολικές και ανατολικές ακτές όπου μερικές φορές φυτρώνει ακόμα και πάνω στην άμμο.  

Κυριακή 6 Μαΐου 2012

Κενταύρια των Κυθήρων


Centaurea cytherea K.H.Rechinger
Centaurea redempta subsp. cytherea (Rech.f.) Routsi &T. Georgiadis

Asteraceae/ Compositae

Κύθηρα, Φεβρουάριος-Απρίλιος 2012.
Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το φυτό αρχικά εντοπίστηκε την δεκαετία του 1960 από τον γερμανό βοτανολόγο K.H. Rechinger και θεωρήθηκε ότι είναι η Centaurea redempta Heldr., είδος ενδημικό της Δυτικής Κρήτης
Στη συνέχεια όμως καταχωρίζεται στη φυτοθήκη του Βερολίνου σαν ξεχωριστό είδος με το όνομα Centauria cytherea, με οικότοπο το Καψάλι Κυθήρων.
Τη δεκαετία του '90 οι Ρούτση και Γεωργιάδης την περιγράφουν σαν Centaurea redempta subsp. cytherea.
Tο είδος βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας ( ΠΔ 67/ 81) αφού είναι σπάνιο και απειλούμενο σύμφωνα με τους διεθνείς καταλόγους IUCN 1993, 1997. Κρίμα, που στο Κάστρο Κυθήρων θεωρείται ενοχλητικό αγκάθι και κόβεται σαν αγριόχορτο. Φέτος βρήκα τουλάχιστον δέκα φυτά κατεστραμμένα από τη ρίζα, μετά τον ετήσιο καθαρισμό των εξωτερικών χώρων. Ίσως θα έπρεπε να υπάρξει κάποια πρόνοια από τους αρμόδιους ώστε η κενταύρια να μην κόβεται μαζί με τα άλλα αγριόχορτα. Πολλοί θα ταξίδευαν μίλια για να την δουν, αφού πρόκειται για στενότοπο ενδημικό των Κυθήρων. Καταγραφές για ύπαρξη του στη Νότια Πελοπόννησο υπάρχουν, αλλά δεν είναι επιβεβαιωμένες επιστημονικά.


Η κενταύρια αυτή, που από κάποιους Χωραϊτες αναφέρεται με την κοινή ονομασία πετροκάλι*, αρχίζει να ανθίζει κατά την πρώιμη άνοιξη του Κάστρου (Φεβρουάριος – Μάρτιος). Τα αγκαθωτά μπουμπούκια ανοίγουν σε διαφορετικούς χρόνους και έτσι το φυτό παραμένει ανθισμένο μέχρι τα τέλη Απριλίου. (ΑΝ ξεφύγει από το καθάρισμα βέβαια!! )



*Στο υπόλοιπο νησί, πετροκάλι ή κακαράκι ή αγκιναράκι ονομάζεται το είδος centaurea raphanina που είναι βρώσιμο.