Αναγνώστες

Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2011

Κρόκος ο λείος


Crocus laevigatus* Bory & Chaubard

Iridaceae
Κύθηρα, Νοέμβριος 2011. Φωτογραφίες, κείμενα Σταυρούλα Φατσέα
Άλλος ένας υπέροχος κρόκος που συνάντησα σε μεγάλους αριθμούς κυρίως στα Βόρεια και Ανατολικά του νησιού. Ενδημικός της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας. Στα Κύθηρα, ανθίζει λίγο αργότερα από τον Crocus boryi και παραμένει ανθισμένος μέχρι τον Ιανουάριο. Ο χιτώνας του βολβού είναι σκληρός και λείος εξ ου και το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους , από τo λατινικό leavo = λειαίνω
Οι πανέμορφες μωβ ραβδώσεις στην πλάτη των εξωτερικών πετάλων του δίνουν ιδιαίτερη εμφάνιση.





*Ως προς την ταξινόμηση, δεν είμαι απόλυτα σίγουρη, αφού συνήθως τα φύλλα του βγαίνουν πριν τα άνθη, ενώ σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις βρήκα πρώτα τα λουλούδια, όπως συμβαίνει στο είδος Crocus cancellatus. Πάντως ο βολβός έχει τον χαρακτηριστικό λείο χιτώνα του είδους.

Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2011

Κολχικά... Οι Μαγισσούλες του φθινοπώρου


Colchicum cupanii Gussone

Liliaceae / Colchicaceae
   

Κύθηρα, φθινόπωρο 2011. Φωτογραφίες, κείμενα Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος περιλαμβάνει περίπου εξήντα είδη πολυετών φυτών που είναι αυτοφυή στη Δυτική Ασία την Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Πολλά είδη καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά σε όλο τον κόσμο και τα υβρίδια που έχουν δημιουργηθεί είναι πολύ εντυπωσιακά. Συχνά γίνεται σύγχιση με το γένος crocus το οποίο όμως ανήκει σε εντελώς διαφορετική οικογένεια ( Ιridaceae) και είναι ακίνδυνο και πολλές φορές βρώσιμο σε αντίθεση με τα κολχικά που είναι πολύ τοξικά και επικίνδυνα.

Colchicum cupanii Guss.
Τα κολχικά εκτιμώνται ιδιαίτερα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται από την αρχαιτότητα μέχρι σήμερα, στην κλασσική και ομοιοπαθητική θεραπευτική, για την αντιμετώπιση ρευματοπαθειών,κυρίως της ουρικής αρθρίτιδας. Πάντως όλα τα μέρη του φυτού είναι εξαιρετικά δηλητηριώδη αφού περιέχει το αλκαλοειδές κολχικίνη και σε καμμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται χωρίς ειδική επεξεργασία, και εξειδικευμένες γνώσεις. Τα συμπτώματα δηλητηρίασης από κολχικό μοιάζουν με αυτά του αρσενικού και γύρω στα 5 γρ αρκούν για να προκαλέσουν το θάνατο.

Colchicum cupanii Guss. ?
Το φυτό πήρε το όνομά του από την περιοχή προέλευσης του, την Κολχίδα, πατρίδα της μάγισσας Μήδειας που κατά μία εκδοχή σκότωσε τα παιδιά της χρησιμοποιώντας δηλητήριο από τους βολβούς του κολκικού.

Στο συγκεκριμένο είδος, που είναι ενδημικό της Μεσογείου, το χαρακτηριστικό επίθετο cupanii δόθηκε προς τιμήν του Fr. Francis Cupani (1657-1710) που διετέλεσε διευθυντής των βοτανικών κήπων του Μισιλμέρι κοντά στο Παλέρμο και συγγραφέας του 'Ηortus Catholicus”

Σάββατο 5 Νοεμβρίου 2011

Λευκός φθινοπωρινός κρόκος


Crocus boryi J.Gay

Iridaceae


Κύθηρα, Νοέμβριος 2011. Φωτογραφίες κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος Crocus L. περιλαμβάνει γύρω στα 80 είδη με εξάπλωση σε όλη την Κεντρική και Νότια Ευρώπη και μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας. Ανάλογα με το είδος και τις κλιματικές συνθήκες τα είδη του γένους ανθίζουν φθινόπωρο, χειμώνα ή άνοιξη. Πολλά είδη καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά.Το πιο γνωστό ίσως είδος, Crocus sativus, (Saffron Crocus)καλλιεργείται στη Μεσόγειο από την αρχαιότητα ως σήμερα, για παραγωγή του ακριβότερου μπαχαρικού του κόσμου,τη ζαφορά ή σαφράνι. Στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε σαν χρωστικό δίνοντας έντονο κίτρινο ή κόκκινο ανεξίτηλο χρώμα αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.
Συχνά γίνεται σύγχιση των κρόκων, με τα κολχικά και τις στερνμπέργκιες που είναι κατ'εξοχήν φθινοπωρινά, ανήκουν σε διαφορετικές οικογένειες και έχουν έξι ανθήρες και όχι τρεις όπως οι κρόκοι. Προσοχή! ενώ οι βολβοί των κρόκων μπορεί να είναι βρώσιμοι τα κολχικά και οι στερνμπέργκιες είναι τοξικά έως δηλητηριώδη. 

Το λατινικό όνομα του γένους προέρχεται από το ελληνικό κρόκος που με τη σειρά του πιθανόν προέρχεται από το εβραικό karkom, αραβικό kurkum, ακκαδικό kurkanu λέξεις που σημαίνουν το έντονο κίτρινο χρώμα. ( Λεξικό Ν.Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη). Το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους δόθηκε προς τιμήν του Γάλλου περιηγητή και φυσιοδίφη, βαρώνου J.B. M. Bory de St Vincent (1780-1846).

Τα εύθραυστα πέταλα του κρόκου λίγο ταλαιπωρημένα, αγκαλιά με τα υπέροχα φύλλα κυκλάμινου 

Το συγκεκριμένο είδος ευδοκιμεί σε χαμηλά έως μεσαία υψόμετρα στη Νότια Ελλάδα τα Ιόνια Νησιά και την Κρήτη, ανθίζει από τα τέλη φθινοπώρου και μέχρι τον Ιανουάριο. Στα Κύθηρα το βρήκα σε αφθονία στα 500μ. στα δυτικά του νησιού.

Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2011

'Αλλιο το γομφρενοειδές


Allium gomphrenoides Boiss. & Heldr.

Liliaceae/ Alliaceae


Κύθηρα, Άνοιξη 2011. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα
Το γένος Allium περιλαμβάνει πάνω από 500 είδη μεταξύ των οποίων και το κοινό κρεμμύδι, το σκόρδο και το πράσο.
Το συγκεκριμένο είδος είναι σπάνιο ενδημικό που εμφανίζεται στη Νότια Πελοπόννησο, στα Κύθηρα και ίσως στη Δυτική Κρήτη. Το φυτό βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας με το ΠΔ 67/1981. Η γεωγραφική του κατανομή (όπως και άλλων στενοενδημικών) θεωρείται από τους επιστήμονες ένδειξη για παλαιογεωγραφική σύνδεση της Πελοποννήσου των Κυθήρων και της Κρήτης. Το συνάντησα στα δυτικά και νότια του νησιού σε αρκετά μεγάλους πληθυσμούς, ενώ βόρεια και ανατολικά είναι μάλλον σπάνιο.

Η λατινική λέξη allium κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από αρχαίο κελτικό επίθετο all που σημαίνει καυστικός, αψύς, με οξεία οσμή ενώ το επίθετο του είδους γομφρενοειδής προέρχεται από την ελληνική λέξη γομφρένα, που χρησιμοποιούσε ο Πλίνιος για το είδος που σήμερα ονομάζουμε Amaranthus tricolor.

Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2011

Κίτρινα κρινάκια του Φθινοπώρου


Sternbergia lutea (L.) Ker Gawl. Ex Spreng.

Amaryllidaceae


Κύθηρα, Οκτώβριος 2010. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος περιλαμβάνει πάνω από 20 πολυετή βολβώδη φυτά που μοιάζουν με κρόκους, αλλά ανθίζουν στις αρχές του φθινοπώρου και ανήκουν σε τελείως διαφορετική οικογένεια. Είναι ευρέως διαδεδομένο σε όλη τη Νότια Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Ασία, ενώ πολλά είδη καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά και έχουν εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο.  

Αρχικά περιγράφηκε από τον Charles de l'Ecluse το 1601 σαν είδος νάρκισσου αλλά ταξινομήθηκε από τον Λινναίο στα τέλη του 18ου αιώνα στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών. Το όνομα του γένους δόθηκε προς τιμήν του Τσέχου κόμη Kaspar Moritz von Sternberg (1761-1838) συγγραφέα του Revisio saxifragarum (1810), το επίθετο του είδους από την λατινική λέξη luteus=κίτρινος.



Τετάρτη 19 Οκτωβρίου 2011

Πρόσπερο το φθινοπωρινό


Prospero autumnale (L.) Speta

Syn. Scilla autumnalis L.

Liliaceae/Hyacinthaceae

Κύθηρα, Φθινόπωρο 2011.
Φωτογραφίες, κείμενα: Σταυρούλα Φατσέα
Μικρό στολίδι του φθινοπώρου από αυτά, που για να τα δεις, πρέπει να σκύψεις με προσοχή και έννοια. Ο βολβός του περιμένει τα πρωτοβρόχια για να ανθίσει στις αρχές Οκτωβρίου. Τα μικρά κρινάκια ανοίγουν σταδιακά από τη βάση προς την κορυφή της ανθοταξίας.

Το φυτό υπάρχει σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, σε φρυγανότοπους, πετρώδεις και βραχώδεις τοποθεσίες.  
Το αρχικό όνομα που δόθηκε από τον Λινναίο, Scilla, παραπέμπει στο γένος που ανήκει και η ασκέλα ( Scilla maritima, βλ. σχετική παλιότερη ανάρτηση) και γι αυτό πιθανολογείται ότι το φυτό είναι τοξικό.
 Το όνομα από το λατινικό ρήμα prospero=παρέχω καλό οιωνό, δίνω ελπίδα. 
Το επίθετο από τo λατινικό autumnus ή auctumnus=φθινόπωρο>autumnale=φθινοπωρινό 

Κυριακή 16 Οκτωβρίου 2011

Κυκλάμινο το ελληνικό


Cyclamen graecum Link

Primulaceae

Κύθηρα, Οκτώβριος 2011.
Φωτογραφίες, κείμενα Σταυρούλα Φατσέα
Με τα πρωτοβρόχια και την αναπόφευκτη μελαγχολία του τέλους του καλοκαιριού, στις άκρες των δρόμων, στις σχισμές των βράχων, ανάμεσα στα ξερόχορτα ξεπροβάλλουν τα πρώτα κυκλάμινα. Σεμνά με χαμηλωμένο το κεφάλι λες και ντρέπονται που φέρουν τέτοια ομορφιά στο ξερό τοπίο.


Το συγκεκριμένο είδος, κυκλάμινο το ελληνικό, ξεδιπλώνει ακόμα μεγαλύτερη ομορφιά όταν εμφανίζονται τα πρώτα φύλλα. Τα ποικίλα σχήματα και οι έντονοι χρωματικοί συνδυασμοί τους είναι πραγματικά αριστουργήματα χαρακτηριστικά του είδους. Ο βοτανολόγος Μούρ λέει “.... το βασικό χρώμα είναι βαθύ πράσινο αλλά μπορεί να υπάρχουν αποχρώσεις από πρασινόμαυρο ως γκρι πράσινο και ανοικτό λεμονί.Σε έντονη αντίθεση κηλίδες ανοικτόχρωμες κρεμ, ασημί, πράσινες ή γκρί σχηματίζουν απίθανα σχέδια. Οι συνδυασμοί είναι τόσο πολλοί που μια συλλογή διαφορετικών φύλλων θα απαιτούσε ξεχωριστή μελέτη”.

Όπως φαίνεται από το όνομά του το είδος είναι ελληνικό ενδημικό με εξάπλωση μέχρι την νοτιοδυτική Τουρκία.






To όνομα του γένους από το ελληνικό κύκλος, αναφορά στο σχήμα της στεφάνης ή στην περιστροφή σε τέλειους κύκλους που κάνει ο καρποφόρος βλαστός μετά την ανθοφορία. (Η ετυμολόγηση που φαίνεται να επικρατεί και αποδίδει το κύκλος στο σφαιρικό κόνδυλο δεν μου φαίνεται πολύ σωστή). 
Οι αρχαίοι Ελληνες το ονόμαζαν χελώνιο αφού ο κόνδυλος σφαιρικός ή πεπλατυσμένος,μοιάζει πολύ με χελώνα. Το φυτό είναι τοξικό για τους περισσότερους οργανισμούς εκτός των χοίρων που φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη προτίμηση στους βολβούς του.   

Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2011

Ο Κρίνος της θάλασσας


Pancratium maritimum L.
Παγκράτιο το παράλιο

Amaryllidaceae

Κύθηρα, Αύγουστος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Πολυετές, βολβώδες φυτό των μεσογειακών ακτών. Ο βολβός του θαμμένος βαθιά μέσα στην άμμο ανθίζει στα τέλη Αυγούστου. Τα ολόλευκα άνθη έχουν υπέροχο γλυκό άρωμα. Οι σπόροι του κατάμαυροι και ελαφροί σαν κάρβουνο κρατούν στο κέντρο τους τον πολύτιμο μικροσκοπικό βολβό και ταξιδεύουν με τα κύματα του χειμώνα ώσπου να βρουν την κατάλληλη παραλία για να βλαστήσουν μετά από χρόνια.


Στην αρχαιότητα θεωρήθηκε ιερό φυτό και απεικονίζεται στις θαυμάσιες τοιχογραφίες των ανακτόρων της Κνωσσού ( Έβανς 1896) και της Θήρας (Μαρινάτος, δεκαετία του '70). Υπάρχουν επίσης αναφορές για χρήση του σε μυητικές τελετές μέχρι και την μυκηναϊκή εποχή. Βουσμάνοι της Αφρικής το χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα σε θρησκευτικές τελετές .


Το όνομα προέρχεται από τη σύνθετη ελληνική λέξη παν +κρατώ > παγκρατής = πανίσχυρος αναφορά στη δύναμη του φυτού να επιβιώνει σε πολύ ακραίες συνθήκες στη καυτή άμμο του μεσογειακού καλοκαιριού. 
Κατά μία άλλη εκδοχή το όνομα οφείλεται στις ισχυρές φαρμακευτικές ιδιότητές του.Το επίθετο maritimum = θαλασσινός, παραθαλάσσιος


Υπάρχουν περίπου 15 είδη στο γένος και όλα σχεδόν θεωρούνται τοξικά αφού οι βολβοί περιέχουν πάνω από 20 αλκαλοειδή.
Ο Θεόφραστος το αναφέρει σαν κατάλληλο αντίδοτο στις δηλητηριάσεις , σαν καρδιοτονωτικό ενώ αναφέρει ότι οι ίνες του χρησιμοποιούνται για την κατασκευή παπουτσιών και ρούχων. O Διοσκουρίδης το θεωρεί ισχυρό φάρμακο κατά των παθήσεων της σπλήνας και κατά της υδρωπικίας.
παγκράτιον οἱ δὲ καὶ τοῦτο σκίλλαν ὀνομάζουσι. ῥίζα ἐστὶ βολβῷ μεγάλῳ ὁμοία, ὑπόπυρρος, πικρὰ καὶ πυρώδης τὴν γεῦσιν, φύλλα κρίνῳ ὅμοια, μακρότερα δέ. ἔχει δὲ δύναμιν τὴν αὐτὴν τῇ σκίλλῃ καὶ σκευασίαν καὶ δόσιν, ποιοῦσαν ἐπὶ τῶν αὐτῶν παθῶν· ἐπιεικεστέρα μέντοι τῆς σκίλλης ἡ ταύτης δύναμις· ὅθεν καὶ χυλιζομένη μειγνυμένη τε ὀροβίνῳ ἀλεύρῳ καὶ ἀναπλασσομένη εἰς ἀρτίσκους δίδοται σὺν ὑδρομέλιτι σπληνικοῖς καὶ ὑδρωπικοῖς ὠφελίμως.”
 Διοσκουρίδης, Περί Ύλης Ιατρικής,  Βιβλ.ΙΙ


Πέρα από την ομορφιά του το φυτό έχει ιδιαίτερη οικολογική αξία καθώς οι βαθιές ρίζες του ( 1,5 μ.) μπορούν να 
συγκρατήσουν τα σαθρά αμμώδη εδάφη κάνοντας τα ανθεκτικά στην αιολική διάβρωση και δημιουργώντας κατάλληλο περιβάλλον για ανάπτυξη και άλλων φυτών. Το φυτό έχει χαρακτηριστεί κινδυνεύον κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης που υποβαθμίζει τα φυσικά ενδιαιτήματα του.
Σε όλες τις αμμώδεις παραλίες του νησιού των Κυθήρων στα όρια του χειμέριου
κύματος ,τα υπέροχα λευκά κρινάκια στολίζουν το τοπίο. Δυστυχώς για μας κάθε
χρόνο οι πληθυσμοί του μειώνονται καθώς “η ανάπτυξη” της καντίνας και της
ξαπλώστρας προωθείται σταθερά τα τελευταία χρόνια και στο νησί μας. 
Θαυμάστε το και προστατέψτε το!!!



Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2011

Φθινοπωρινός Κρίνος


Amaryllis belladonna L.


Amaryllidaceae

Κύθηρα, Σεπτέμβριος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
 Το είδος προέρχεται από την Νότια Αφρική και έχει εξαπλωθεί σαν επιγενές ή καλλιεργούμενο σαν καλλωπιστικό σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Συχνά γίνεται σύγχιση με το γένος Hippeastrum και τα εντυπωσιακά του υβρίδια. Στη Μεσόγειο ανθίζει στο τέλος του καλοκαιριού, τον Αύγουστο. Στα Κύθηρα στολίζει τους περισσότερους κήπους φροντισμένους ή εγκαταλειμμένους, τις άκρες των δρόμων, τα παλιά σοκάκια.



Η όμορφη κυρία του φθινοπώρου πήρε το όνομά της από τη αρχαία ελληνίδα βοσκοπούλα, Αμαρυλλίδα που ακολουθώντας τη συμβουλή του Μαντείου των Δελφών για να κατακτήσει τον βοσκό που είχε ερωτευτεί τρύπησε την καρδιά της με χρυσό βέλος, ώσπου να ανθίσει ένα σπάνιο λουλούδι που θα συγκινούσε τον εκλεκτικό αγαπημένο της.



Στα αγγλικά ονομάζεται “naked lady” = γυμνή κυρία επειδή το άνθος βγαίνει πριν τα φύλλα (υστερανθία) κατευθείαν από τον βολβό ενώ το πλούσιο φύλλωμα αναπτύσσεται μετά την ανθοφορία και παραμένει πράσινο όλο το χειμώνα παράγοντας αμυλώδεις ουσίες που αποθηκεύονται στο μεγάλο βολβό.

Παρασκευή 26 Αυγούστου 2011

Άκανθος η ακανθώδης


Acanthus spinosus L.

Acanthaceae



Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
 Πολυετές φυτό εξαιρετικά ανθεκτικό,ενδημικό της Μεσογείου, Νότιας Ευρώπης και Δυτικής Ασίας. Μαζί με τα συγγενικά είδη Acanthus mollis και Acanthus balcanicus καλλιεργoύνται σαν καλλωπιστικά σε όλο τον κόσμο.
Το λατινικό όνομα προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ακίς=αιχμηρό αντικείμενο, βελόνα + άνθος ενώ το επίθετο από το λατινικό spina = αγκάθι > spinosus = αγκαθωτός
Η άκανθος, ή άκανθα έδωσε το όνομά της στη διακόσμηση του κορινθιακού κιονόκρανου αφού όπως μας παραδίδεται ήταν η πηγή έμπνευσης για το συγκεκριμένο καλλιτέχνημα.



Χαρακτικό του Cl. Perrault, 1684
Ο Καλλίμαχος (5ος αιώνας π.Χ ) παρατήρησε ένα καλάθι με παιχνίδια σκεπασμένο με μια μικρή πλάκα, πάνω στον τάφο ενός μικρού κοριτσιού ( κάποιοι λένε πως ήταν η ίδια του η κόρη). Την επόμενη Ανοιξη παρατήρησε ότι άκανθοι που είχαν φυτρώσει γύρω από το καλάθι είχαν σχεδόν αγκαλιάσει την πλάκα και τα φύλλα τους χάιδευαν τις πλευρές του καλαθιού. Αυτό του έδωσε την ιδέα για το κλασσικό κορινθιακό κιονόκρανο που θεωρήθηκε το πιο πλούσια διακοσμημένα της αρχαιότητας, και αγαπήθηκε ιδιαίτερα στη Ρωμαϊκή εποχή αλλά και διαχρονικά. Χαρακτηριστικό δείγμα οι στύλοι του ναού του Ολυμπίου Διός, κοντά στην Πύλη του Ανδριανού στο κέντρο της Αθήνας.



Τετάρτη 17 Αυγούστου 2011

Θυμάρι



Thymus capitatus (L.) Hoffmanns&Link
Syn. Coridothymus capitatus (L.) Rchb.f

Lamiaceae


 Αειθαλής θάμνος αυτοφυής σε όλη τη Μεσόγειο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα. Οι Σουμέριοι το χρησιμοποίησαν σαν καρύκευμα και φάρμακο.Στην Αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιήθηκε στο βαλσάμωμα των νεκρών. Στην Αρχαία Ελλάδα σαν λιβάνι για τον καθαρισμό των ναών. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος λέει πως όταν καίγεται το θυμάρι διώχνει όλα τα κακόβουλα πλάσματα. Ο Διοσκουρίδης περιγράφει 5 είδη θυμαριού μεταξύ αυτών και το γνωστό μας μεσογειακό θυμάρι. Συστήνει το φυτό για αναπνευστικά προβλήματα, σαν αποχρεμπτικό για το άσθμα και εξωτερικά σαν απολυμαντικό των πληγών μαζί με ξύδι.

Είναι πολύ δημοφιλές σαν καρύκευμα και συντηρητικό τροφών ήδη από την αρχαιότητα. Από τη Ρωμαϊκή εποχή χρησιμοποιήθηκε σαν συντηρητικό και αρωματικό τυριών και η φράση “μυρίζει θυμάρι” σήμαινε έπαινο για το φαγητό. Στην περίφημη γαλλική κουζίνα το θυμάρι κατέχει σημαντική θέση και υπάρχει πάντα στο ματσάκι μυρωδικών (bouquet garnis)

Παλιοί θρύλοι λένε ότι το θυμάρι δίνει θάρρος και αισιοδοξία απομακρύνοντας την μελαχγολία και τη δειλία. Σε αρχαίες τελετουργίες πολεμιστές έκαναν μπάνιο με θυμάρι πριν τη μάχη για να αποκτήσουν δύναμη και θάρρος.Στο Μεσαίωνα οι κυρίες κεντούσαν μια μέλισσα πάνω σε ένα κλαδί θυμάρι στα μαντήλια που έκαναν δώρο στους ιππότες τους.

Στην παραδοσιακή ελληνική θεραπευτική οι παλιοί χρησιμοποιούσαν το θυμάρι για τον πονόδοντο, το βήχα, τις βρογχίτιδες και σαν αποσμητικό. Η σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει ότι οι δραστικές ουσίες που περιέχει έχουν έντονη αντισηπτική , χωνευτική και αντιπυρετική δράση. Είναι επίσης τονωτικό των ούλων!!! 
Λίγες σταγόνες αιθέριο έλαιο θυμαριού σε κάποιο λάδι βάσης κάνουν καλό σε τσιμπήματα εντόμων, επιφανειακές πληγές, πονοκεφάλους, ρευματισμούς κ.α. Μια παράδοση λέει πως ένα κλαράκι θυμάρι κάτω από το μαξιλάρι διώχνει την αυπνία και εξασφαλίζει ήρεμο ύπνο.

Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πολιτισμούς της Μεσογείου και της Ευρώπης το θυμάρι ( για την ακρίβεια κάποιο από τα πολλά είδη που είναι αυτοφυή στις περιοχές αυτές) θεωρήθηκε σύμβολο θάρρους και ανδρείας, επουλωτικό, διεγερτικό, τονωτικό,αφροδισιακό. Αν, ακολουθώντας τη ρήση του Αντισθένη “ Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις”, ερευνήσουμε τη ρίζα του λατινικού ονόματος θα δούμε τη σχέση που η θαυμάσια αρχαία ελληνική γλώσσα εκφράζει μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου. Το όνομα thymus προέρχεται από το αρχαίο ελληνικός θυμός = θάρρος, ζωτική δύναμη, πάθος. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ένα από τα τρία μέρη της ψυχής είναι ο θυμός, η κινητήρια δύναμη των ευγενών συναισθημάτων. Αξίζει να σημειωθεί η σχέση με το ρήμα θύω που αρχικά σήμαινε βγάζω καπνούς και στη συνέχεια θυσιάζω.Το θυμίαμα ( λέξη από την ίδια ρίζα) ευφραίνει τους παντοδύναμους θεούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με το έντονο άρωμα των αρωματικών φυτών που καίγονται προσφορά σε κείνους.


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα


Κορυφαίο μελισσοτροφικό φυτό, δίνει το εξαιρετικό θυμαρίσιο μέλι το οποίο από πολλούς θεωρείται ανώτερο όλων. Στο θυμάρι κυρίως οφείλεται η υπέροχη γεύση του Κυθηραϊκού μελιού, αφού το είδος Thymus capitatus που κυριαρχεί στο Τσιρίγο, Ιούνιο και Ιούλιο είναι από τα πιο αρωματικά είδη θυμαριού.  

Πέμπτη 11 Αυγούστου 2011

Αθρίμπη


Satureja thymbra L.

Αθρίμπη, Νεραθρίμπη

Lamiaceae/Labiatae


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
Το γένος Satureja περιλαμβάνει πάνω από 30 είδη με έντονο άρωμα που θυμίζει θυμάρι και δεντρολίβανο. Το είδος Satureja thymbra είναι αρκετά κοινό σε όλη τη Μεσόγειο. Ανθίζει από Μάρτιο ως τον Ιούνιο. Υπάρχουν διάφορα κοινά ονόματα σε όλη την Ελλάδα: Θρούμπι, Αθρύμπη, Θύμπρος, Τραγορίγανη κ.α.
Στα Κύθηρα τη λέμε αθρίμπη ή νεραθρίμπη. Παλιότερα χρησιμοποιούσαν το φυτό για να καθαρίσουν τα βαρέλια πριν βάλουν τον καινούργιο μούστο.
Θεωρείται βότανο με μεγάλη θεραπευτική αξία αλλά λόγω μεγάλης περιεκτικότητας σε δραστικά συστατικά πρέπει να γίνεται προσεκτική χρήση. Κατά των λοιμώξεων, θερμαντικό, τονωτικό, αφροδισιακό, ενισχυτικό του ανοσοποιητικού συστήματος, κατά της υπέρτασης. Η δράση του είναι παρόμοια με αυτή του θυμαριού. Εξαιρετικό κατά των δερματοπαθειών και των μυκητιάσεων.

Σαν καρύκευμα προσθέτει ιδιαίτερο πιπεράτο άρωμα σε λαχανικά και όσπρια, διευκολύνοντας συγχρόνως την πέψη. Στα γερμανικά το όνομά του, Bohnenkraut, που σημαίνει βότανο των φασολιών δηλώνει την παραδοσιακή χρήση του με τα όσπρια. Στο παρελθόν το χρησιμοποιούσαν σαν μπαχαρικό αντί για πιπέρι και γι αυτό σε κάποιες ευρωπαϊκές γλώσσες οι κοινές ονομασίες παραπέμπουν στο πιπέρι, “pepper herb”= πιπεροβότανο, poivrette= πιπεράκι. Χρησιμοποιήθηκε επίσης σαν συντηρητικό τροφών επειδή αποτρέπει τη δημιουργία βακτηρίων. Το αιθέριο έλαιο του συγκρίνεται με αυτά της ρίγανης και του θυμαριού και από μερικούς αξιολογείται σαν ανώτερο όσον αφορά στην βακτηριοκτόνο δράση του.

Το όνομα satureja μάλλον χρησιμοποίησε πρώτος ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος που το συνδέει με τους Σατύρους συνοδούς του Διονύσου, θεού του κρασιού. Μια άλλη εκδοχή θεωρεί ότι η λέξη προέρχεται από αραβική ρίζα.

Ο Διοσκουρίδης περιγράφει το φυτό με το όνομα θύμβρα:

θύμβρα· καὶ αὐτὴ γνώριμος, γεννωμένη ἐν λεπτογείοις καὶ τραχέσι τόποις, ὁμοία θύμῳ, ἐλάσσων μέντοι καὶ ἁπαλωτέρα, φέρουσα στάχυν ἄνθους μεστόν, ἔγχλωρον. δύναται δὲ τὰ αὐτὰ τῷ θύμῳ ὁμοίως λαμβανομένη καὶ πρὸς τὴν ἐν ὑγιείᾳ χρῆσιν εὔθετος. γίνεται δὲ καὶ σπαρτὴ θύμβρα, κατὰ πάντα τῆς ἀγρίας ἐλάσσων, εὐχρηστοτέρα δὲ πρὸς βρῶσιν διὰ τὸ μὴ ἐπιτετάσθαι τὴν δριμύτητα.” (3.37)

Κυριακή 7 Αυγούστου 2011

Πτιλoστήμων η χαμαιπεύκη


Ptilostemon chamaepeuce (L.) Less.

Asteraceae/Compositae
Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
Αειθαλής θάμνος κοινός σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, σε γκρεμούς, πετρώδεις τοποθεσίες, κοντά στη θάλασσα. Το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους προέρχεται από την ομοιότητα που παρουσιάζουν τα φύλλα του με το πεύκο. Σε μερικές περιοχές της Ελλάδας η κοινή ονομασία μέχρι σήμερα, είναι χαμόπευκο. Ενώ το όνομα του γένους προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό πτίλον= χνουδωτό πούπουλο και το στήμων, αναφορά στη μορφή των λουλουδιών που μοιάζουν με φτερά πάνω στα μακριά στελέχη.

Σάββατο 6 Αυγούστου 2011

Βαλσαμόχορτο


Hypericum L.

Hypericaceae/Clusiaceae



Κύθηρα Μάϊος 2011. Hypericum perforatum L. Φωτογραφία Σ.Φατσέα

 Το γένος περιλαμβάνει πάνω από 400 είδη με εξάπλωση σχεδόν σε όλον τον κόσμο. Στα Κύθηρα έχω μέχρι στιγμής συναντήσει 4 είδη, μεταξύ αυτών σε μικρούς πληθυσμούς, το περίφημο Hypericum perforatum L. που θεωρείται ότι έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε δραστικά συστατικά. Υπάρχει επίσης το Hypericum empetrifolium Willd., και το Hypericum triquetrifolium Turra σε όλο το νησί, και το Hypericum hircinum L. σε ρεματιές και υγρότοπους.

Ιούνιος 2011. Hypericum empetrifolium Willd.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Το βαλσαμόχορτο όπως πολλοί το λένε συνοδεύεται από τα αρχαία χρόνια από θρύλους μερικοί από τους οποίους εξακολουθούν να ζουν.  Τα μικρά χρυσοκίτρινα άνθη του γεμίζουν το τοπίο με λάμψη. Το κόκκινο λάδι του, το αφέψημά του ή το βάμμα από υπερικό θεραπεύουν τη μελαγχολία και την ήπια κατάθλιψη, επουλώνουν πληγές τονώνουν το ανοσοποιητικό. Το θαυματουργό αυτό βότανο ξαναέγινε δημοφιλές τα τελευταία χρόνια λόγω πρόσφατων ερευνών που έδειξαν ότι κάποια από τα συστατικά του και συγκεκριμένα η υπερικίνη και η υπερφορίνη αυξάνουν τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών όπως της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης, ουσιών υπεύθυνων για τη διατήρηση καλής διάθεσης και συναισθηματικής ισορροπίας. Αποδείχθηκε επίσης ότι η υπερικίνη έχει αντισηπτική δράση κατά των ιών και των βακτηρίων. Οι τανίνες που περιέχονται στο φυτό το κάνουν στυπτικό ενώ περιέχει πλήθος άλλων δραστικών ουσιών που το κάνουν κυριολεκτικά πανφάρμακο!
Αύγουστος 2011. Hypericum hircinum L.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Στα Αγγλικά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες,όπως και στη Βόρεια Ελλάδα λέγεται το βοτάνι του Αι Γιάννη ή του Προδρόμου το βοτάνι, ( St.John's Wort) (Johanniskraut,) ίσως επειδή πολλά είδη βρίσκονται σε πλήρη ανθοφορία τον Ιούνιο που γιορτάζεται ο άγιος. Αλλες κοινές ονομασίες : αγούδουρας, σπαθόχορτο ( κατά τους βυζαντινούς χρόνους το χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύσουν τα τραύματα από σπαθί !!!), βαλσαμόχορτο, περίκη, χελωνόχορτο.
Το λατινικό όνομα του γένους προέρχεται είτε από το αρχαίο ελληνικό υπερ+εικών ( Το όνομα που χρησιμοποίησε ο Διοσκουρίδης επειδή το φυτό τοποθετείτο στους ναούς για να απομακρύνει τα κακά πνεύματα. 
Άλλη πιθανή ετυμολόγηση από το
υπό+ερείκη επειδή το φυτό προτιμά παρόμοια ενδιαιτήματα με το γένος ερείκη.

Τα διακριτικά επίθετα που δηλώνουν τα διάφορα είδη έχουν δοθεί βάσει του κυρίαρχου χαρακτηριστικού κάθε είδους.
Perforatum> από το λατινικό ρήμα perforo=τρυπώ, διατρυπώ, αφού τα φύλλα και τα πέταλα του λουλουδιού φαίνονται σαν διάτρητα από τα κόκκινα στίγματα της υπερικίνης.
Ιούνιος 2011. Hypericum triquetrifolium Tur.
Hircinum = τράγειος , που μυρίζει σαν τράγος, από την οσμή που αναδίδουν τα φύλλα του φυτού όταν τα τρίψουμε.
triquetrifolium = με τριγωνικά φύλλα. Στα Κύθηρα το συγκεκριμένο είδος οι παλιοί το έλεγαν αγιούδουρα και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν σκούπες. 
 empetrifolium = από τα αρχαία ελληνικά εν+πέτρα > empetrum = όνομα που  έδωσε ο Διοσκουρίδης σε άλλο βραχόφιλο φυτό, + folium = αυτός που έχει παρόμοια φύλλα

Δευτέρα 1 Αυγούστου 2011

Κενταύρια η αργυρόχρωμη


Centaurea argentea L.


Compositae/Asteraceae


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Πολυετής θάμνος ενδημικός της Νότιας Ελλάδας. Αυτοφυής στη Δυτική Κρήτη και Κύθηρα. Ανθίζει από το Μάιο ως τα τέλη Ιουλίου.



Χάρη στο όμορφο ασημόγκριζο χρώμα των φύλλων της καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό σε όλο τον κόσμο. Το φυτό σε άγρια μορφή είναι σπάνιο και βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας (Προεδρικό Διάταγμα 67/1981).  

Παρασκευή 29 Ιουλίου 2011

Πετροραγία


Petrorhagia prolifera (L.) P.W Ball &Heywood
Tunica prolifera, Kohlrauschia prolifera, Tunica
Πετροραγία η τεκνοφόρος 

Petrorhagia velutina (Guss.) P.W Ball &Heywood
Petrorhagia dubia (Raf.) G. Lopez &Romo
Tunica velutina, Kohlrauschia velutina, Tunica
Πετροραγία η βελούδινη 


Caryophyllaceae

Πετροραγία η τεκνοφόρος. Κύθηρα, Καλοκαίρι  2011.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Σχετικά μικρό γένος μονοετών φυτών αυτοφυών στη Μεσόγειο και τη Νότια Ευρώπη. Συγγενεύει με το γένος dianthus και τα λουλούδια τους μοιάζουν πολύ και γι αυτό,συχνά γίνεται σύγχυση μεταξύ τους.
Το όνομα του γένους από το ελληνικό πέτρα +ραγάς > ρήγνυμι αφού πολλά είδη του γένους φυτρώνουν σε σχισμές βράχων και πετρώδη εδάφη. Το επίθετο proliferus = proles +fero = φέρω τέκνα, απογόνους. Θεωρείται αρκετά σπάνιο είδος και προτείνεται να χαρακτηριστεί απειλούμενο στην κεντρική Ευρώπη.
Πετροραγία η βελούδινη , Κύθηρα Άνοιξη 2011.
 Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Τα χαρακτηριστικά επίθετα,velutinus-a = βελούδινος, dubius -a = αμφίβολος, λόγω μικρών αποκλίσεων από βασικά χαρακτηριστικά του γένους.
Τα συνώνυμα Kohlrauschia προς τιμήν της Ηenriette Kohlrausch γερμανίδας βοτανολόγου του 19ου αιώνα. Η παλαιότερη και μη χρησιμοποιούμενη πια ονομασία του γένους, Tunica = χιτώνας, αναφέρεται στη μορφή των βρακτίων του κάλυκα.


Στα Κύθηρα έχω συναντήσει μέχρι σήμερα τα δύο αυτά είδη.Ο καθηγητής Α.Γιαννίτσαρος αναφέρει και το είδος Petroraghia graminea (Sm.) P.W.Ball &Heywood που έχει μεγάλη συγγένεια με το Petroraghia saxifraga L. Link. Τα Κύθηρα φαίνεται να είναι η νοτιότερη περιοχή εμφάνισης του αυτού του ελληνικού ενδημικού φυτού.

Τετάρτη 27 Ιουλίου 2011

ΠΟΥΛΙΚΑΡΙΑ


Pulicaria odora (L.) Reichenb.
Syn. Inula odora L.

Pulicaria dysenterica (L.) Bernh.
Syn. Inula dysenterica

Compositae/Asteraceae
Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Πολυετές φυτό κοινό σε όλη την Ευρώπη, Ασία και Αφρική.Tα τελευταία χρόνια οι πληθυσμοί του ελλατώνονται σε αρκετά μέρη της Ευρώπης και περιλαμβάνεται στους καταλόγους απειλουμένων ειδών ορισμένων κρατών. Αγαπά τα υγρά, σκιερά μέρη και μπορεί να φτάσει ένα μέτρο σε μήκος. Σε πιο ξηρά μέρη το φυτό είναι καλός δείκτης ότι υπάρχει νερό κοντά στην επιφάνεια του εδάφους.Τα κατώτερα φύλλα του είναι μεγάλα χνουδωτά ενώ τα ανώτερα μικρότερα και κοντά στο βλαστό. Τα λουλούδια του έχουν μεγάλο εντυπωσιακό δίσκο πρασινοκίτρινο που αναπτύσεται πριν τα πολλά λεπτά πέταλα.
Το όνομα από το λατινικό pulex-pulicis = ψείρα αφού το φυτό θεωρείται ότι απομακρύνει το συγκεκριμένο ζωύφιο.Ίσως η ομοιότητα των σπόρων του με τη ψείρα οδήγησε στο συσχετισμό. Παλιότερα έκαιγαν το φυτό και με τον καπνό απομάκρυναν ενοχλητικά έντομα. Η κοινή ονομασία ψυλλόχορτο και η αγγλική fleabane παραπέμπουν στις εντομοαπωθητικές του ιδιότητες.
To επίθετο dysenterica από το ελληνικό δυσεντερία ( κατά της ~) δόθηκε από το Λινναίο αφού κάποιος φίλος του ρώσος στρατηγός τον πληροφόρησε ότι το φυτό χρησιμοποιήθηκε για την καταπολέμηση μιας επιδημίας δυσεντερίας του ρωσικού στρατεύματος, με επιτυχία.
Το επίθετο odora από το λατινικό odor-odoris =οσμή, δόθηκε στο είδος προφανώς λόγω της χαρακτηριστικής ευχάριστης οσμής σαπουνιού που αναδίδουν τα φύλλα όταν τα τρίψουμε.
Το ρίζωμα του φυτού έχει απολυμαντικές ιδιότητες.
Νεώτερες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι το φυτό περιέχει ουσίες εντομοαπωθητικές, μυκητοκτόνες, αντιμικροβιακές.