Αναγνώστες

Παρασκευή 26 Αυγούστου 2011

Άκανθος η ακανθώδης


Acanthus spinosus L.

Acanthaceae



Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
 Πολυετές φυτό εξαιρετικά ανθεκτικό,ενδημικό της Μεσογείου, Νότιας Ευρώπης και Δυτικής Ασίας. Μαζί με τα συγγενικά είδη Acanthus mollis και Acanthus balcanicus καλλιεργoύνται σαν καλλωπιστικά σε όλο τον κόσμο.
Το λατινικό όνομα προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ακίς=αιχμηρό αντικείμενο, βελόνα + άνθος ενώ το επίθετο από το λατινικό spina = αγκάθι > spinosus = αγκαθωτός
Η άκανθος, ή άκανθα έδωσε το όνομά της στη διακόσμηση του κορινθιακού κιονόκρανου αφού όπως μας παραδίδεται ήταν η πηγή έμπνευσης για το συγκεκριμένο καλλιτέχνημα.



Χαρακτικό του Cl. Perrault, 1684
Ο Καλλίμαχος (5ος αιώνας π.Χ ) παρατήρησε ένα καλάθι με παιχνίδια σκεπασμένο με μια μικρή πλάκα, πάνω στον τάφο ενός μικρού κοριτσιού ( κάποιοι λένε πως ήταν η ίδια του η κόρη). Την επόμενη Ανοιξη παρατήρησε ότι άκανθοι που είχαν φυτρώσει γύρω από το καλάθι είχαν σχεδόν αγκαλιάσει την πλάκα και τα φύλλα τους χάιδευαν τις πλευρές του καλαθιού. Αυτό του έδωσε την ιδέα για το κλασσικό κορινθιακό κιονόκρανο που θεωρήθηκε το πιο πλούσια διακοσμημένα της αρχαιότητας, και αγαπήθηκε ιδιαίτερα στη Ρωμαϊκή εποχή αλλά και διαχρονικά. Χαρακτηριστικό δείγμα οι στύλοι του ναού του Ολυμπίου Διός, κοντά στην Πύλη του Ανδριανού στο κέντρο της Αθήνας.



Τετάρτη 17 Αυγούστου 2011

Θυμάρι



Thymus capitatus (L.) Hoffmanns&Link
Syn. Coridothymus capitatus (L.) Rchb.f

Lamiaceae


 Αειθαλής θάμνος αυτοφυής σε όλη τη Μεσόγειο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα. Οι Σουμέριοι το χρησιμοποίησαν σαν καρύκευμα και φάρμακο.Στην Αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιήθηκε στο βαλσάμωμα των νεκρών. Στην Αρχαία Ελλάδα σαν λιβάνι για τον καθαρισμό των ναών. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος λέει πως όταν καίγεται το θυμάρι διώχνει όλα τα κακόβουλα πλάσματα. Ο Διοσκουρίδης περιγράφει 5 είδη θυμαριού μεταξύ αυτών και το γνωστό μας μεσογειακό θυμάρι. Συστήνει το φυτό για αναπνευστικά προβλήματα, σαν αποχρεμπτικό για το άσθμα και εξωτερικά σαν απολυμαντικό των πληγών μαζί με ξύδι.

Είναι πολύ δημοφιλές σαν καρύκευμα και συντηρητικό τροφών ήδη από την αρχαιότητα. Από τη Ρωμαϊκή εποχή χρησιμοποιήθηκε σαν συντηρητικό και αρωματικό τυριών και η φράση “μυρίζει θυμάρι” σήμαινε έπαινο για το φαγητό. Στην περίφημη γαλλική κουζίνα το θυμάρι κατέχει σημαντική θέση και υπάρχει πάντα στο ματσάκι μυρωδικών (bouquet garnis)

Παλιοί θρύλοι λένε ότι το θυμάρι δίνει θάρρος και αισιοδοξία απομακρύνοντας την μελαχγολία και τη δειλία. Σε αρχαίες τελετουργίες πολεμιστές έκαναν μπάνιο με θυμάρι πριν τη μάχη για να αποκτήσουν δύναμη και θάρρος.Στο Μεσαίωνα οι κυρίες κεντούσαν μια μέλισσα πάνω σε ένα κλαδί θυμάρι στα μαντήλια που έκαναν δώρο στους ιππότες τους.

Στην παραδοσιακή ελληνική θεραπευτική οι παλιοί χρησιμοποιούσαν το θυμάρι για τον πονόδοντο, το βήχα, τις βρογχίτιδες και σαν αποσμητικό. Η σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει ότι οι δραστικές ουσίες που περιέχει έχουν έντονη αντισηπτική , χωνευτική και αντιπυρετική δράση. Είναι επίσης τονωτικό των ούλων!!! 
Λίγες σταγόνες αιθέριο έλαιο θυμαριού σε κάποιο λάδι βάσης κάνουν καλό σε τσιμπήματα εντόμων, επιφανειακές πληγές, πονοκεφάλους, ρευματισμούς κ.α. Μια παράδοση λέει πως ένα κλαράκι θυμάρι κάτω από το μαξιλάρι διώχνει την αυπνία και εξασφαλίζει ήρεμο ύπνο.

Σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πολιτισμούς της Μεσογείου και της Ευρώπης το θυμάρι ( για την ακρίβεια κάποιο από τα πολλά είδη που είναι αυτοφυή στις περιοχές αυτές) θεωρήθηκε σύμβολο θάρρους και ανδρείας, επουλωτικό, διεγερτικό, τονωτικό,αφροδισιακό. Αν, ακολουθώντας τη ρήση του Αντισθένη “ Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις”, ερευνήσουμε τη ρίζα του λατινικού ονόματος θα δούμε τη σχέση που η θαυμάσια αρχαία ελληνική γλώσσα εκφράζει μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου. Το όνομα thymus προέρχεται από το αρχαίο ελληνικός θυμός = θάρρος, ζωτική δύναμη, πάθος. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ένα από τα τρία μέρη της ψυχής είναι ο θυμός, η κινητήρια δύναμη των ευγενών συναισθημάτων. Αξίζει να σημειωθεί η σχέση με το ρήμα θύω που αρχικά σήμαινε βγάζω καπνούς και στη συνέχεια θυσιάζω.Το θυμίαμα ( λέξη από την ίδια ρίζα) ευφραίνει τους παντοδύναμους θεούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με το έντονο άρωμα των αρωματικών φυτών που καίγονται προσφορά σε κείνους.


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα


Κορυφαίο μελισσοτροφικό φυτό, δίνει το εξαιρετικό θυμαρίσιο μέλι το οποίο από πολλούς θεωρείται ανώτερο όλων. Στο θυμάρι κυρίως οφείλεται η υπέροχη γεύση του Κυθηραϊκού μελιού, αφού το είδος Thymus capitatus που κυριαρχεί στο Τσιρίγο, Ιούνιο και Ιούλιο είναι από τα πιο αρωματικά είδη θυμαριού.  

Πέμπτη 11 Αυγούστου 2011

Αθρίμπη


Satureja thymbra L.

Αθρίμπη, Νεραθρίμπη

Lamiaceae/Labiatae


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
Το γένος Satureja περιλαμβάνει πάνω από 30 είδη με έντονο άρωμα που θυμίζει θυμάρι και δεντρολίβανο. Το είδος Satureja thymbra είναι αρκετά κοινό σε όλη τη Μεσόγειο. Ανθίζει από Μάρτιο ως τον Ιούνιο. Υπάρχουν διάφορα κοινά ονόματα σε όλη την Ελλάδα: Θρούμπι, Αθρύμπη, Θύμπρος, Τραγορίγανη κ.α.
Στα Κύθηρα τη λέμε αθρίμπη ή νεραθρίμπη. Παλιότερα χρησιμοποιούσαν το φυτό για να καθαρίσουν τα βαρέλια πριν βάλουν τον καινούργιο μούστο.
Θεωρείται βότανο με μεγάλη θεραπευτική αξία αλλά λόγω μεγάλης περιεκτικότητας σε δραστικά συστατικά πρέπει να γίνεται προσεκτική χρήση. Κατά των λοιμώξεων, θερμαντικό, τονωτικό, αφροδισιακό, ενισχυτικό του ανοσοποιητικού συστήματος, κατά της υπέρτασης. Η δράση του είναι παρόμοια με αυτή του θυμαριού. Εξαιρετικό κατά των δερματοπαθειών και των μυκητιάσεων.

Σαν καρύκευμα προσθέτει ιδιαίτερο πιπεράτο άρωμα σε λαχανικά και όσπρια, διευκολύνοντας συγχρόνως την πέψη. Στα γερμανικά το όνομά του, Bohnenkraut, που σημαίνει βότανο των φασολιών δηλώνει την παραδοσιακή χρήση του με τα όσπρια. Στο παρελθόν το χρησιμοποιούσαν σαν μπαχαρικό αντί για πιπέρι και γι αυτό σε κάποιες ευρωπαϊκές γλώσσες οι κοινές ονομασίες παραπέμπουν στο πιπέρι, “pepper herb”= πιπεροβότανο, poivrette= πιπεράκι. Χρησιμοποιήθηκε επίσης σαν συντηρητικό τροφών επειδή αποτρέπει τη δημιουργία βακτηρίων. Το αιθέριο έλαιο του συγκρίνεται με αυτά της ρίγανης και του θυμαριού και από μερικούς αξιολογείται σαν ανώτερο όσον αφορά στην βακτηριοκτόνο δράση του.

Το όνομα satureja μάλλον χρησιμοποίησε πρώτος ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος που το συνδέει με τους Σατύρους συνοδούς του Διονύσου, θεού του κρασιού. Μια άλλη εκδοχή θεωρεί ότι η λέξη προέρχεται από αραβική ρίζα.

Ο Διοσκουρίδης περιγράφει το φυτό με το όνομα θύμβρα:

θύμβρα· καὶ αὐτὴ γνώριμος, γεννωμένη ἐν λεπτογείοις καὶ τραχέσι τόποις, ὁμοία θύμῳ, ἐλάσσων μέντοι καὶ ἁπαλωτέρα, φέρουσα στάχυν ἄνθους μεστόν, ἔγχλωρον. δύναται δὲ τὰ αὐτὰ τῷ θύμῳ ὁμοίως λαμβανομένη καὶ πρὸς τὴν ἐν ὑγιείᾳ χρῆσιν εὔθετος. γίνεται δὲ καὶ σπαρτὴ θύμβρα, κατὰ πάντα τῆς ἀγρίας ἐλάσσων, εὐχρηστοτέρα δὲ πρὸς βρῶσιν διὰ τὸ μὴ ἐπιτετάσθαι τὴν δριμύτητα.” (3.37)

Κυριακή 7 Αυγούστου 2011

Πτιλoστήμων η χαμαιπεύκη


Ptilostemon chamaepeuce (L.) Less.

Asteraceae/Compositae
Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα
Αειθαλής θάμνος κοινός σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, σε γκρεμούς, πετρώδεις τοποθεσίες, κοντά στη θάλασσα. Το χαρακτηριστικό επίθετο του είδους προέρχεται από την ομοιότητα που παρουσιάζουν τα φύλλα του με το πεύκο. Σε μερικές περιοχές της Ελλάδας η κοινή ονομασία μέχρι σήμερα, είναι χαμόπευκο. Ενώ το όνομα του γένους προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό πτίλον= χνουδωτό πούπουλο και το στήμων, αναφορά στη μορφή των λουλουδιών που μοιάζουν με φτερά πάνω στα μακριά στελέχη.

Σάββατο 6 Αυγούστου 2011

Βαλσαμόχορτο


Hypericum L.

Hypericaceae/Clusiaceae



Κύθηρα Μάϊος 2011. Hypericum perforatum L. Φωτογραφία Σ.Φατσέα

 Το γένος περιλαμβάνει πάνω από 400 είδη με εξάπλωση σχεδόν σε όλον τον κόσμο. Στα Κύθηρα έχω μέχρι στιγμής συναντήσει 4 είδη, μεταξύ αυτών σε μικρούς πληθυσμούς, το περίφημο Hypericum perforatum L. που θεωρείται ότι έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε δραστικά συστατικά. Υπάρχει επίσης το Hypericum empetrifolium Willd., και το Hypericum triquetrifolium Turra σε όλο το νησί, και το Hypericum hircinum L. σε ρεματιές και υγρότοπους.

Ιούνιος 2011. Hypericum empetrifolium Willd.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα
Το βαλσαμόχορτο όπως πολλοί το λένε συνοδεύεται από τα αρχαία χρόνια από θρύλους μερικοί από τους οποίους εξακολουθούν να ζουν.  Τα μικρά χρυσοκίτρινα άνθη του γεμίζουν το τοπίο με λάμψη. Το κόκκινο λάδι του, το αφέψημά του ή το βάμμα από υπερικό θεραπεύουν τη μελαγχολία και την ήπια κατάθλιψη, επουλώνουν πληγές τονώνουν το ανοσοποιητικό. Το θαυματουργό αυτό βότανο ξαναέγινε δημοφιλές τα τελευταία χρόνια λόγω πρόσφατων ερευνών που έδειξαν ότι κάποια από τα συστατικά του και συγκεκριμένα η υπερικίνη και η υπερφορίνη αυξάνουν τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών όπως της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης, ουσιών υπεύθυνων για τη διατήρηση καλής διάθεσης και συναισθηματικής ισορροπίας. Αποδείχθηκε επίσης ότι η υπερικίνη έχει αντισηπτική δράση κατά των ιών και των βακτηρίων. Οι τανίνες που περιέχονται στο φυτό το κάνουν στυπτικό ενώ περιέχει πλήθος άλλων δραστικών ουσιών που το κάνουν κυριολεκτικά πανφάρμακο!
Αύγουστος 2011. Hypericum hircinum L.
Φωτογραφία Σταυρούλα Φατσέα

Στα Αγγλικά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες,όπως και στη Βόρεια Ελλάδα λέγεται το βοτάνι του Αι Γιάννη ή του Προδρόμου το βοτάνι, ( St.John's Wort) (Johanniskraut,) ίσως επειδή πολλά είδη βρίσκονται σε πλήρη ανθοφορία τον Ιούνιο που γιορτάζεται ο άγιος. Αλλες κοινές ονομασίες : αγούδουρας, σπαθόχορτο ( κατά τους βυζαντινούς χρόνους το χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύσουν τα τραύματα από σπαθί !!!), βαλσαμόχορτο, περίκη, χελωνόχορτο.
Το λατινικό όνομα του γένους προέρχεται είτε από το αρχαίο ελληνικό υπερ+εικών ( Το όνομα που χρησιμοποίησε ο Διοσκουρίδης επειδή το φυτό τοποθετείτο στους ναούς για να απομακρύνει τα κακά πνεύματα. 
Άλλη πιθανή ετυμολόγηση από το
υπό+ερείκη επειδή το φυτό προτιμά παρόμοια ενδιαιτήματα με το γένος ερείκη.

Τα διακριτικά επίθετα που δηλώνουν τα διάφορα είδη έχουν δοθεί βάσει του κυρίαρχου χαρακτηριστικού κάθε είδους.
Perforatum> από το λατινικό ρήμα perforo=τρυπώ, διατρυπώ, αφού τα φύλλα και τα πέταλα του λουλουδιού φαίνονται σαν διάτρητα από τα κόκκινα στίγματα της υπερικίνης.
Ιούνιος 2011. Hypericum triquetrifolium Tur.
Hircinum = τράγειος , που μυρίζει σαν τράγος, από την οσμή που αναδίδουν τα φύλλα του φυτού όταν τα τρίψουμε.
triquetrifolium = με τριγωνικά φύλλα. Στα Κύθηρα το συγκεκριμένο είδος οι παλιοί το έλεγαν αγιούδουρα και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν σκούπες. 
 empetrifolium = από τα αρχαία ελληνικά εν+πέτρα > empetrum = όνομα που  έδωσε ο Διοσκουρίδης σε άλλο βραχόφιλο φυτό, + folium = αυτός που έχει παρόμοια φύλλα

Δευτέρα 1 Αυγούστου 2011

Κενταύρια η αργυρόχρωμη


Centaurea argentea L.


Compositae/Asteraceae


Κύθηρα, Ιούνιος 2011. Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

Πολυετής θάμνος ενδημικός της Νότιας Ελλάδας. Αυτοφυής στη Δυτική Κρήτη και Κύθηρα. Ανθίζει από το Μάιο ως τα τέλη Ιουλίου.



Χάρη στο όμορφο ασημόγκριζο χρώμα των φύλλων της καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό σε όλο τον κόσμο. Το φυτό σε άγρια μορφή είναι σπάνιο και βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας (Προεδρικό Διάταγμα 67/1981).