'Αλλιο το γομφρενοειδές

Allium gomphrenoides Boiss. & Heldr.

Liliaceae/ Alliaceae

Κύθηρα, Άνοιξη 2011. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος Allium περιλαμβάνει πάνω από 500 είδη μεταξύ των οποίων και το κοινό κρεμμύδι, το σκόρδο και το πράσο.

Το συγκεκριμένο είδος είναι σπάνιο ενδημικό που εμφανίζεται στη Νότια Πελοπόννησο, στα Κύθηρα και ίσως στη Δυτική Κρήτη. Το φυτό βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας με το ΠΔ 67/1981. Η γεωγραφική του κατανομή (όπως και άλλων στενοενδημικών) θεωρείται από τους επιστήμονες ένδειξη για παλαιογεωγραφική σύνδεση της Πελοποννήσου των Κυθήρων και της Κρήτης. Το συνάντησα στα δυτικά και νότια του νησιού σε αρκετά μεγάλους πληθυσμούς, ενώ βόρεια και ανατολικά είναι μάλλον σπάνιο.

Η λατινική λέξη allium κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από αρχαίο κελτικό επίθετο all που σημαίνει καυστικός, αψύς, με οξεία οσμή ενώ το επίθετο του είδους γομφρενοειδής προέρχεται από την ελληνική λέξη γομφρένα, που χρησιμοποιούσε ο Πλίνιος για το είδος που σήμερα ονομάζουμε Amaranthus tricolor.

Κίτρινα κρινάκια του Φθινοπώρου

Sternbergia lutea (L.) Ker Gawl. Ex Spreng.

Amaryllidaceae

Κύθηρα, Οκτώβριος 2010. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος περιλαμβάνει πάνω από 20 πολυετή βολβώδη φυτά που μοιάζουν με κρόκους, αλλά ανθίζουν στις αρχές του φθινοπώρου και ανήκουν σε τελείως διαφορετική οικογένεια. Είναι ευρέως διαδεδομένο σε όλη τη Νότια Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Ασία, ενώ πολλά είδη καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά και έχουν εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο.  

Αρχικά περιγράφηκε από τον Charles de l'Ecluse το 1601 σαν είδος νάρκισσου αλλά ταξινομήθηκε από τον Λινναίο στα τέλη του 18ου αιώνα στην οικογένεια των Αμαρυλλιδών. Το όνομα του γένους δόθηκε προς τιμήν του Τσέχου κόμη Kaspar Moritz von Sternberg (1761-1838) συγγραφέα του Revisio saxifragarum (1810), το επίθετο του είδους από την λατινική λέξη luteus=κίτρινος.

Πρόσπερο το φθινοπωρινό

Prospero autumnale (L.) Speta

Syn. Scilla autumnalis L.

Liliaceae/Hyacinthaceae

Κύθηρα, Φθινόπωρο 2011.
Φωτογραφίες, κείμενα: Σταυρούλα Φατσέα

Μικρό στολίδι του φθινοπώρου από αυτά, που για να τα δεις, πρέπει να σκύψεις με προσοχή και έννοια. Ο βολβός του περιμένει τα πρωτοβρόχια για να ανθίσει στις αρχές Οκτωβρίου. Τα μικρά κρινάκια ανοίγουν σταδιακά από τη βάση προς την κορυφή της ανθοταξίας.

Το φυτό υπάρχει σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, σε φρυγανότοπους, πετρώδεις και βραχώδεις τοποθεσίες.  

Το αρχικό όνομα που δόθηκε από τον Λινναίο, Scilla, παραπέμπει στο γένος που ανήκει και η ασκέλα ( Scilla maritima, βλ. σχετική παλιότερη ανάρτηση) και γι αυτό πιθανολογείται ότι το φυτό είναι τοξικό.

 Το όνομα από το λατινικό ρήμα prospero=παρέχω καλό οιωνό, δίνω ελπίδα. 

Το επίθετο από τo λατινικό autumnus ή auctumnus=φθινόπωρο>autumnale=φθινοπωρινό 

Κυκλάμινο το ελληνικό

Cyclamen graecum Link

Primulaceae

Κύθηρα, Οκτώβριος 2011.
Φωτογραφίες, κείμενα Σταυρούλα Φατσέα

Με τα πρωτοβρόχια και την αναπόφευκτη μελαγχολία του τέλους του καλοκαιριού, στις άκρες των δρόμων, στις σχισμές των βράχων, ανάμεσα στα ξερόχορτα ξεπροβάλλουν τα πρώτα κυκλάμινα. Σεμνά με χαμηλωμένο το κεφάλι λες και ντρέπονται που φέρουν τέτοια ομορφιά στο ξερό τοπίο.

Το συγκεκριμένο είδος, κυκλάμινο το ελληνικό, ξεδιπλώνει ακόμα μεγαλύτερη ομορφιά όταν εμφανίζονται τα πρώτα φύλλα. Τα ποικίλα σχήματα και οι έντονοι χρωματικοί συνδυασμοί τους είναι πραγματικά αριστουργήματα χαρακτηριστικά του είδους. Ο βοτανολόγος Μούρ λέει “.... το βασικό χρώμα είναι βαθύ πράσινο αλλά μπορεί να υπάρχουν αποχρώσεις από πρασινόμαυρο ως γκρι πράσινο και ανοικτό λεμονί.Σε έντονη αντίθεση κηλίδες ανοικτόχρωμες κρεμ, ασημί, πράσινες ή γκρί σχηματίζουν απίθανα σχέδια. Οι συνδυασμοί είναι τόσο πολλοί που μια συλλογή διαφορετικών φύλλων θα απαιτούσε ξεχωριστή μελέτη”.

Όπως φαίνεται από το όνομά του το είδος είναι ελληνικό ενδημικό με εξάπλωση μέχρι την νοτιοδυτική Τουρκία.

To όνομα του γένους από το ελληνικό κύκλος, αναφορά στο σχήμα της στεφάνης ή στην περιστροφή σε τέλειους κύκλους που κάνει ο καρποφόρος βλαστός μετά την ανθοφορία. (Η ετυμολόγηση που φαίνεται να επικρατεί και αποδίδει το κύκλος στο σφαιρικό κόνδυλο δεν μου φαίνεται πολύ σωστή). 

Οι αρχαίοι Ελληνες το ονόμαζαν χελώνιο αφού ο κόνδυλος σφαιρικός ή πεπλατυσμένος,μοιάζει πολύ με χελώνα. Το φυτό είναι τοξικό για τους περισσότερους οργανισμούς εκτός των χοίρων που φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη προτίμηση στους βολβούς του.