Η Ευφυής και Επικίνδυνη Αριστολοχία

Αριστολοχία η αειθαλής

Aristolochia sempervirens L.

Syn. Aristolochia undata Moench

Aristolochia altissima Desf.

Aristolichia sempervirens subsp. αltissima (Desf.)Greuter

Aristolochiaceae

Πολυετές, αναρριχώμενο φυτό αρκετά κοινό στην Ανατολική Μεσόγειο ιδιαίτερα στη Νότιο Ιταλία και Νότιο Ελλάδα. Αγαπά τα σκιερά, υγρά μέρη και αναρριχάται έως και 6 μ ψηλά. Στη Μάνη το λένε λαγηνάκι, στη Μακεδονία φλομονόχορτο ενώ καταγράφονται και τα κοινά ονόματα αμπεδοκλαδόριζα, στιβάλια του λαγού, μπεκρολαδόχερο κ.α.

Στο γένος aristolochia ανήκουν περίπου 500 είδη εξαπλωμένα σε όλο τον κόσμο, πολλά από αυτά με εντυπωσιακά εξωτικά άνθη πχ ( aristolochia elegans)

Η ευφυΐα της Αριστολοχίας φαίνεται στο μηχανισμό επικονίασης που έχει αναπτύξει. Τα άνθη του με το σωληνοειδές σχήμα λέγονται εντομόφιλα και είναι γεμάτα μικρά λευκά τριχίδια με φορά προς το εσωτερικό του περιανθίου. Στο κατώτατο μέρος της καμπύλης τα τριχίδια γίνονται αρκετά μακριά και έτσι επιτρέπουν την είσοδο σε μικροσκοπικά έντομα και μύγες που προσελκύονται από την οσμή κρέατος που αναδίδει το άνθος.

Επιπλέον στο σφαιρικό ασκό στη βάση, όπου βρίσκονται τα όργανα επικονίασης, το τοίχωμα γίνεται λεπτότερο και έτσι φωτεινότερο δίνοντας την ψεύτικη εντύπωση στο ανυποψίαστο έντομο, ότι εκεί υπάρχει έξοδος.(Cammerloher, 1923). Όταν πια το έντομο αντιληφθεί την παγίδα είναι αργά. Τα τριχίδια που επέτρεψαν την είσοδο του έχουν ήδη σκληρύνει αρκετά και είναι σχεδόν αδύνατο να ξαναβγεί. Λούζεται με κόκκους γύρης στην προσπάθεια του να ελευθερωθεί και μόλις συμβεί αυτό περίπου 24-48 ώρες αργότερα τα τριχίδια μαραίνονται επιτρέποντας στο έντομο να βγει. Έτσι με αριστοτεχνικό τρόπο το φυτό αναγκάζει το έντομο να μεταφέρει την πολύτιμη γύρη του σε άλλο άνθος και να επιτευχθεί η σταυρωτή επικονίαση που είναι απαραίτητη για τη διαιώνισή του.

Το όνομα του γένους προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις άριστος +λοχεία, αφού ήδη από την αρχαιότητα Αιγύπτιοι, Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν φυτά του γένους σαν υποβοηθητικά του τοκετού. Συγκεκριμένα αναφέρεται στο Θεόφραστο ίσως για το είδος aristolochia rotunda L. (Κατά τον Δ. Καββαδά η αριστολοχία του Θεοφράστου, αναφέρεται στο είδος aristolochia sempervirens κατά άλλους στο είδος aristolochia clematitis L.)

χρησίμη δὲ πρὸς πολλά˙ καὶ  aρίστη πρὸς κεφαλήν,  aγαθὴ δὲ καὶ πρὸς τὰ

ἄλλα ἕλκη, καὶ πρὸς τὰ ἑρπετὰ καὶ πρὸς ὕπνον καὶ πρὸς ὑστέραν. Τὰ μὲν

οὖν προσάγειν κελεύουσιν ἐν ὕδατι  aναδεύσαντα καὶ καταπλάττοντα,

τὰ δὲ ἄλλα εἰς μέλι ἐνξύσαντα καὶ ἔλαιον˙ πρὸς δὲ τὰ τῶν ἑρπετῶν ἐν

οἴνῳ ὀξίνῃ πίνειν καὶ ἐπὶ τὸ δῆγμα ἐπιπλάττειν˙ εἰς ὕπνον δὲ ἐν οἴνῳ

μέλανι αὐστηρῷ κνίσαντα˙ ἐὰν δὲ αἱ μῆτραι προπέσωσι, τῷ ὕδατι

 aποκλύζειν.

Στην παραδοσιακή κινεζική και ινδική θεραπευτική, είδη του γένους χρησιμοποιούνται ευρύτατα για πλήθος παθήσεων.

Οι απόψεις διίστανται καθώς σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι κάποια δραστικά συστατικά των φυτών του γένους aristolochia, ιδίως το αριστολοχικό οξύ, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές μεταλλάξεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα, καρκινογενέσεις και νεφροπάθειες. (Schmeiser et al., 1990)