Φασκομηλέα

Salvia fruticosa Mill. ( Salvia triloba) L.

Lamiaceae/ Labiateae

Κύθηρα, Απρίλιος 2011.
Φωτογραφίες Σταυρούλα Φατσέα

 Το γένος Salvia περιλαμβάνει περίπου 900 είδη φυτών με εξάπλωση στις εύκρατες και τροπικές περιοχές της γης. Αρκετά από αυτά με μεγάλα εντυπωσιακά άνθη, καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικά. Στην Ελλάδα υπάρχουν 23 αυτοφυή είδη Salvia με κοινά ονόματα όπως φασκομηλιά, χαχομηλιά, αλισφακία, αλιφασκιά, ιεροβότανο, αγιάννης, γοργόγιαννης κ.α. Τα σημαντικότερα αυτοφυή είδη στην Ελλάδα είναι η Salvia officinalis ( σπάνιο ) και η Salvia fruticosa (triloba) (κοινό).Το δεύτερο πιθανόν είναι ο ελελίσφακος του Θεόφραστου. (βλ. παρακάτω)

Το όνομά salvia χρησιμοποίησε πρώτος ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvare= σώζω, διασώζω. Η νέα ελληνική λέξη φασκομηλιά προέρχεται με αντιμετάθεση από το μεσν. Σφακομηλέα= σφάκος + μηλέα ( Μπαμπινιώτης 1998) Σφάκος είναι αρχαιότατη λέξη που δήλωνε είτε τη φασκομηλιά είτε ένα είδος λειχήνα με ευχάριστη οσμή αλλά πολύ πικρή γεύση. Η λέξη παραμένει σε πολλές νοελλληνικές διαλέκτους ( Κρήτη, Κύθηρα) και δηλώνει συνήθως κάτι πολύ πικρό. ( σπάκα, αγριόσπακα = η πικροδάφνη στα Κύθηρα)

Είναι πασίγνωστο πια το αραβικό ρητό: “ Γιατί να πεθάνει κάποιος όταν έχει φασκόμηλο στην αυλή του;”. Οι σπουδαίες φαρμακευτικές ιδιότητες του φασκόμηλου έχουν περιφραφεί από την αρχαιότητα. Οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν “φυτό ιερό”, και πίστευαν ότι αποτρέπει τον θάνατο. Αναφέρεται στον Θεόφραστο,ο οποίος διακρίνει δύο είδη τον “σφάκον” και τον “ελελίφασκον”.

“Σφάκος δε και ελελίσφακος διαφέρουσιν ωσάν το μεν ήμερον, το δε άγριον. Λειότερον γαρ το φύλλον του σφάκου και έλαττον και αιχμηρότερον, το δε του ελελίσφακου τραχύτερον”

Θεόφραστος Περί φυτών ιστορίας, 6,2,5

Επίσης αναφέρεται στον Ιπποκράτη, τον Διοσκουρίδη, τον Αέτιο,τον Γαληνό, κ.α

Οι Γάλλοι το έχουν σε μεγάλη εκτίμηση και το χρησιμοποιούν με διάφορους τρόπους στην περίφημη κουζίνα τους, σαν αρωματικό σε τουρσιά και καπνιστά. Οι Κινέζοι το ονομάζουν “τσάι ελληνικό” και συχνά το θεωρούν ανώτερο του δικού τους.

Σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες το είδος Salvia fruticosa αναφέρεται σαν “ελληνικό φασκόμηλο”: sauge grecque, greek sage, graesk salvie, griechischer salbei. Η αφθονία του στην ελληνική φύση και ο συνδυασμός κλίματος και εδαφικών χαρακτηριστικών του προσδίδουν εξαιρετικές φαρμακευτικές ιδιότητες που συγκρίνονται με αυτές του είδους Salvia officinalis. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα θεωρείται ανώτερο κυρίως λόγω του λεπτού αρώματος και της μικρότερης τοξικότητας σε περίπτωση υπερβολικής κατανάλωσης. Αναγνωρίζεται σαν θαυμάσιο τονωτικό, αντιρευματικό, εξαιρετικό καλλυντικό για το δέρμα, τα μαλλιά και τα δόντια, στυπτικό, αντισηπτικό, επουλωτικό, αποχρεμπτικό. Κυρίως όσον αφορά το είδος salvia officinalis xρειάζεται προσοχή γιατί υπερβολική κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στον ανθρώπινο οργανισμό.

Στα Κύθηρα συλλέγουμε τις κορυφές της φασκομηλιάς μετά την ανθοφορία και πριν αρχίσουν τα πρωτοβρόχια. [Θεωρείται ότι αυτή της Αγίας Μόνης είναι η καλύτερη στο νησί. Μάλλον πρέπει να πω, ήταν αφού η περυσινή φωτιά μείωσε σοβαρά τον πληθυσμό της. Τη δουλειά αποτελειώνουν τα κατσίκια που βόσκουν στην περιοχή ανενόχλητα και μειώνουν τις πιθανότητες να επανέλθει μετά από χρόνια.] Την αποξηραίνουμε σε ξηρό και σκοτεινό μέρος για περίπου ένα μήνα. Υπήρξε το αγαπημένο ρόφημα των παλιότερων. Τα τελευταία χρόνια δεν είναι και τόσο δημοφιλές είτε εξ αιτίας της ιδιαίτερης γεύσης είτε διότι αντικαταστάθηκε από άλλα μοντέρνα ροφήματα. Κρίμα για μας! Θα μπορούσαμε πολλαπλά να ωφεληθούμε αφού εκτός των άλλων συμβάλλει και στην όξυνση των νοητικών λειτουργιών κάτι που μάλλον μας χρειάζεται επειγόντως!