Ξυλοκερατέα

Ceratonia siliqua L.

Κερατέα η έλλοβος

Χαρουπιά

Caesalpiniaceae

Fabaceae/Leguminosae

Κύθηρα 2011-2012. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Αειθαλές σκληρόφυλλο δέντρο που μπορεί να φτάσει και τα 20 μ σε ύψος. Αυτοφυές σε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, Μέση Ανατολή και Δυτική Ασία μέχρι το Ιράν. Το δέντρο ανθίζει το φθινόπωρο και τα αρσενικά άνθη έχουν χαρακτηριστική βαριά οσμή σπέρματος.

Καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια και εξυπηρετεί τις ανάγκες του ανθρώπου σε πολλά επίπεδα, σαν δασικό είδος πολύτιμο, αφού είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό στη ζέστη, τη ξηρασία και τα φτωχά άγονα εδάφη σταθεροποιώντας και εμπλουτίζοντας τα, σαν καλλωπιστικό στολίζοντας το τοπίο με πυκνό βαθυπράσινο φύλλωμα, σαν πηγή υποπροϊόντων που χρησιμοποιούνται ευρέως στη βιομηχανία. Το ξύλο της χαρουπιάς χρησιμοποιείται για κατασκευή χρηστικών ή διακοσμητικών αντικειμένων (έπιπλα, βαρέλια, ξυλόγλυπτα κ.α ). Τα φύλλα και ο φλοιός της για την επεξεργασία δέρματος και σαν εξαιρετική φυτική βαφή. 

Οι θρεπτικοί καρποί της χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα ως σήμερα για παραγωγή ζωοτροφής. Σε περιόδους δύσκολες για την ανθρωπότητα κατά τη διάρκεια πολέμων και λιμών, το χαρούπι αλέστηκε για να φτιαχτεί αλεύρι σώζοντας έτσι τους πληθυσμούς από τη λιμοκτονία. Από αλεσμένους καρπούς παρασκευάζεται υποκατάστατο καφέ, εξαιρετικής ποιότητας κατάλληλο για όσους ακολουθούν ομοιοπαθητική θεραπεία, υποκατάστατο σοκολάτας, χαρουπόμελο* κ.α. Αρκετοί μελετητές πιστεύουν ότι οι ακρίδες (στα αγγλικά locust ) που αναφέρονται σαν τροφή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στα Ευαγγέλια, ήταν στην πραγματικότητα χαρούπια, το δέντρο στα Αγγλικά ονομάζεται locust tree και τα χαρούπια locusts. Άλλη κοινή ονομασία του δένδρου στα Αγγλικά, St John's bread = το ψωμί του Αι Γιάννη, οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα.

Τα άγρια δέντρα καρποφορούν σχετικά αργά ( 12- 15 χρόνια) ενώ τα ήμερα (μπολιασμένα) δέντρα μπορεί να δώσουν καρπό στα 5 χρόνια. Ο καρπός χρειάζεται έναν ολόκληρο χρόνο για να ωριμάσει και συλλέγεται ανάλογα με την περιοχή στα τέλη του καλοκαιριού. Τα φρέσκα λουβιά τρώγονται ωμά ενώ όταν ωριμάσουν και πάρουν σκούρο καφέ χρώμα θυμίζουν έντονα σοκολάτα και μασιούνται ευχάριστα.

Το βάρος του σπόρου κυμαίνεται σταθερά μεταξύ 0,189 έως 0,205 του γραμμαρίου και έτσι χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην Αφρική σαν μονάδα μέτρησης βάρους μπαχαρικών και στη συνέχεια στην Ινδία σαν μονάδα μέτρησης καθαρότητας του χρυσού (Kt) και βάρους πολύτιμων λίθων (Ct). Η απόλυτη δημοκρατία! Από το ταπεινό χαρούπι στο πολύτιμο καράτι του χρυσού και του διαμαντιού! Έτσι, η λέξη καράτι στα νέα ελληνικά είναι αντιδάνειο από το αγγλ. carat > αραβ. quirat > αρχ. Ελλ. κεράτιον > αρχ. Ελλ.κέρας.

Το επιστημονικό όνομα του είδους ceratonia επίσης, προέρχεται από την ελληνική λέξη κεράτιον > κέρας από το σχήμα των καρπών που θυμίζουν κέρατο ζώου. Το χαρακτηριστικό επίθετο siliqua = έλλοβος , φέρων λοβούς, στα λατινικά.

Η κοινή ελληνική ονομασία του δέντρου, χαρουπιά, όπως και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες προέρχεται από το αραβικό kharoub και το εβραϊκό charuv. Που με τη σειρά τους προέρχονται από τη λέξη herev που σημαίνει το σπαθί στα Εβραϊκά. Στο Μεσαίωνα πέρασε από τα αραβικά στις ευρωπαϊκές γλώσσες: Γαλλικά caroube, Ιταλικά carruba, Αγγλικά carob, Ελληνικά χαρουπιά.

Η Ξυλοκερατέα έξω από τον Ποταμό.
Αν και δεν έχει μεγάλο  ύψος είναι  πάνω από 100 ετών

Στα Κύθηρα όπως και σε όλη τη Μεσόγειο η ξυλοκερατέα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της τοπικής χλωρίδας. Στο νησί έχουν επιβιώσει αρκετά υπεραιωνόβια δέντρα, όπως η γηραιά ξυλοκερατέα έξω από τον Ποταμό, κοντά στο γήπεδο. 

Στην ξυλοκερατέα αυτήν, οι αναμνήσεις ντόπιων και ξενιτεμένων ζωντανεύουν καθώς συγγενείς και φίλοι ξεπροβόδιζαν ή καλωσόριζαν τους δικούς τους όταν  έφευγαν ή επέστρεφαν από μακρινά ταξίδια στην Αλεξάνδρεια, την Αυστραλία,την Αμερική τον 19ο και 20ο αιώνα.

*Το χαρουπόμελο γίνεται αν αφήσουμε τους αλεσμένους καρπούς να μουλιάσουν στο νερό για δύο μέρες και στη συνέχεια σουρώσουμε και βράσουμε ώσπου να εξατμιστεί το νερό και μείνει το παχύρευστο “μέλι”, που θεωρείται φάρμακο για το βήχα, τον πονόλαιμο, αποχρεμπτικό, ηρεμιστικό, κατά της αυπνίας και των στομαχικών και εντερικών διαταραχών