Κέδρος

Juniperus phoenicea L.

Άρκευθος η φοινικική

Κέδρος, Θαμνοκυπάρισσο

Cupressaceae

Μερικές συστάδες κέδρων έχουν απομείνει στο νησί των Κυθήρων στα νοτιοανατολικά

Το είδος είναι χαρακτηριστικό της μεσογειακής μακίας και εξαπλώνεται σε χαμηλά υψόμετρα κυρίως, σε όλη τη Μεσογειακή Λεκάνη από την Αίγυπτο ως τη Βουλγαρία και από την Ιορδανία ως το Μαρόκο.

Μπορεί να φτάσει ως 8-10 μέτρα ύψος αλλά τα χαμηλά κλαδιά του, που αναπτύσσονται κάπως ασύμμετρα του δίνουν όψη μάλλον θάμνου παρά ορθόκορμου δέντρου.Αν κλαδευτεί κατάλληλα μπορεί να πάρει τη μορφή δέντρου ιδιαίτερα όμορφου, με πυκνή κωνική κόμη. Πρόκειται για αρχαίο είδος από τα πλέον ανθεκτικά στην ξηρασία και μπορεί να ευδοκιμήσει έως υψόμετρο 600μ.

Ο Κέδρος, φίδα σε κάποιες περιοχές του Αιγαίου, παλαιότερα σχημάτιζε δασάκια κυρίως στα δυτικά, νοτιοδυτικά των Κυθήρων. Δυστυχώς επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές έχουν καταστρέψει τα όμορφα κεδροδάση και το μόνο που έχει απομείνει είναι μεμονωμένα άτομα και μικρές συστάδες, στα δυτικά και νότια κυρίως. Το είδος αναπτύσσεται πολύ αργά, αναγεννάται μάλλον δύσκολα ιδιαίτερα μετά από πυρκαγιές και η πιθανότητα φυσικής αναδάσωσης φαίνεται μηδαμινή. Προσπάθειες που έχουν γίνει για να σκορπιστούν σπόροι στις περιοχές του καμένου κεδροδάσους του Μυλοποτάμου δεν έχουν δώσει αποτελέσματα έως τώρα.

Διαβάζω στο πολύ ενδιαφέρον ιστολόγιο OPHIOUSSA τα καλά αποτελέσματα που είχαν ατομικές και επίμονες προσπάθειες στην Τήνο πράγμα που δικαιολογεί κάποια αισιοδοξία και για το δικό μας νησί. [http://ophioussa.blogspot.gr/2009/10/juniperus-phoenicia.html]

Η κοινή του ονομασία στην Κύπρο είναι “Αόρατος” και συναντάται σε οικότοπους που έχουν χαρακτηριστεί προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000.

Στα Κύθηρα, όπως και αλλού το σκληρό και εξαιρετικά ανθεκτικό ξύλο του, χρησιμοποιήθηκε σαν δομικό υλικό (έφτιαχναν με αυτό δοκάρια "τράβες" για να συγκρατούν την οροφή), πόρτες,παράθυρα και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Η αργή ανάπτυξη του Δέντρου κάνει το ξύλο του πολύ σκληρό, ενώ το αρωματικό ρετσίνι που περιέχει είναι εντομοαπωθητικό κι έτσι δεν προσβάλλεται από σαράκι.

Στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, η άρκευθος χρησιμοποιείται ευρύτατα για τις αρωματικές και φαρμακευτικές ιδιότητες του φλοιού και των καρπών, καθώς και για το ξύλο του, ήδη από την αρχαιότητα.

Ως τις μέρες μας η παραδοσιακή λαϊκή ιατρική θεωρεί ότι τα φύλλα και οι καρποί έχουν έντονη αντισηπτική δράση ενώ διάφορα παρασκευάσματα

(έγχυμα, αφέψημα ) που γίνονται από νεαρά κλαδάκια έχουν διουρητικές, στομαχικές και χωνευτικές ιδιότητες. Βάμμα από τα φύλλα χρησιμοποιείται κατά του διαβήτη, της διάρροιας και των ρευματισμών ενώ οι καρποί αφού αποξηρανθούν και γίνουν σκόνη μπορεί να θεραπεύσουν δερματικά έλκη και αποστήματα.

Και όμως βρήκε τρόπο να βλαστήσει μέσα σε μια μικρή ρωγμή του βράχου. 

Σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει κάποιες από τις παραδοσιακές πρακτικές αφού επιστημονικές μελέτες των αιθερίων ελαίων από τα φύλλα και τους καρπούς του δέντρου αποδεικνύουν αντιβακτηριακή δράση (H. Medini et al., 2013 , Ν. Mansouri et al., 2010) Μίγμα φύλλων και καρπών του δέντρου έχει υπογλυκαιμική δράση ( Amer et al., 1994) ενώ τα φύλλα χρησιμοποιούνται σε βρογχοπνευμονικές παθήσεις και σαν διουρητικό (Bellakhder, 1997)

Το όνομα άρκευθος χρησιμοποιείται από τον Θεόφραστο τον Ερέσιο και πιθανόν αναφέρεται σε αυτό ή άλλο συγγενικό είδος του γένους juniperus.

«΄Εστι δε τα μεν αείφυλλα, τα δε φυλλοβόλα. Των μεν ημέρων αείφυλλα ελάα, φοίνιξ, δάφνη,… των δ’ αγρίων ελάτη, πεύκη, άρκευθος». Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1.9.3.

Ο Διοσκουρίδης στο Α' Βιβλίο “Περί Υλης Ιατρικής” αναφέρεται σε δύο είδη αρκεύθου “μεγάλη και μικρά”, πιθανόν με την πρώτη εννοεί την άρκευθο την φοινικική ενώ με την “μικρά” την άρκευθο την κοινή (Juniperus communis L.) :

<ἄρκευθος>· ἡ μέν τίς ἐστι μεγάλη ἡ δὲ μικρά. ἀμφό- τεραι δὲ θερμαίνουσι καὶ λεπτύνουσι· εἰσὶ δὲ καὶ οὐρητικαί, θυμιώμεναι δὲ θηρία διώκουσι. τοῦ μέντοι καρποῦ ὁ μέν τις κατὰ καρύου Ποντικοῦ τὸ μέγεθος εὑρίσκεται, ὁ δὲ κυάμῳ ἴσος, στρογγύλος δὲ καὶ εὐώδης, γλυκὺς ἐν τῷ διαμασᾶσθαι καὶ ὑπό- κιρρος, ἀρκευθὶς καλούμενος, θερμαντικός μετρίως καὶ στυπτικός, εὐστόμαχος, ποιῶν πρὸς τὰ ἐν θώρακι καὶ βῆχας καὶ ἐμ- πνευματώσεις καὶ στρόφους καὶ θηρία πινόμενος. ἔστι δὲ καὶ οὐρητικός, ὅθεν καὶ σπάσμασι καὶ ῥήγμασι καὶ ὑστερικῶς πνιγομέναις ἁρμόζει.