Αρκόβατος

Smilax aspera L.

Σμίλαξ η τραχεία
Smilacaceae

Κύθηρα, 2010.
Φωτογραφίες, κείμενο: Σταυρούλα Φατσέα

Αναρριχώμενο φυτό ( βάτος ) αρκετά διαδεδομένο σε όλη τη Μεσόγειο. Στα Κύθηρα είναι γνωστό με την ονομασία αρκόβατος. Τα φύλλα του γυαλιστερά σαν δέρμα με μικρά αγκάθια στις άκρες. Ο καρπός μικρή σφαιρική ράγα. Υπάρχουν περιγραφές του στον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη ο οποίος το θεωρούσε αντίδοτο για όλα τα δηλητήρια:

σμῖλαξ τραχεῖα· [οἱ δὲ ἡπατῖτις, οἱ δὲ καλυκάνθεμον, οἱ δὲ κυνόσβατον, οἱ δὲ ἀνίκητον, οἱ δὲ ἡλιόφυτον, οἱ δὲ ἀνατολικόν, οἱ δὲ δυτικόν, οἱ δὲ ἑλξίνη, οἱ δὲ κλύμενον, Αἰγύπτιοι λυιαθή, οἱ δὲ κόνυσσον, Ῥωμαῖοι μεργίνα, οἱ δὲ βούλουκρουμ λέντουμ, Θοῦσκοι ῥαδία.] τὰ μὲν φύλλα ἔχει περικλυμένῳ ὅμοια καὶ κλήματα πολλά, λεπτά, ἀκανθώδη ὡς παλίουρος ἢ βάτος, ἑλίσσεταί τε περὶ τὰ δένδρα ἄνω καὶ κάτω νεμομένη· καρπὸν δὲ ἔχει βοτρυοειδῆ, πεπανθέντα ἐρυθρόν, ὑποδάκνοντα ἠρέμα τῇ γεύσει, ῥίζαν σκληράν, παχεῖαν· φύεται ἐν τόποις ἑλώδεσι καὶ τραχέσι. ταύτης τὰ φύλλα καὶ ὁ καρπὸς θανασίμων ἐστὶν ἀντίδοτα προπινόμενα καὶ ἐπιπινόμενα. παραδέδοται δ᾽ ὅτι, ἄν τις ἀρτιγενεῖ παιδίῳ τρίψας τι τούτων δῷ καταπιεῖν, ὑπ᾽ οὐδενὸς δηλητηρίου

                                                    Διοσκουρίδης

Άλλα κοινά ονόματα στην Ελλάδα: αρκουδόβατος, ξυλόβατος και σμιλάγγι. Στο γένος Smilax ανήκουν 300-350 είδη πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην φαρμακοβιομηχανία του δυτικού κόσμου επειδή περιέχουν πολύτιμες θεραπευτικές ουσίες. Ο αρκόβατος θεωρείται ότι έχει παρόμοιες ιδιότητες με την Sarsaparilla ή Sarzaparilla όπως ονομάζονται αρκετά είδη της Κεντρικής Αμερικής και της Τζαμάικας. Τα νεαρά βλαστάρια τρώγονται ωμά και μοιάζουν με σπαράγγι ενώ η ρίζα του φυτού θεωρείται ότι θεραπεύει την ψωρίαση ,την βρογχίτιδα ,το άσθμα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ο χυμός των ώριμων καρπών θεωρείται θεραπευτικός των δερματοπαθειών.

Η Αρχαία Ελληνική Μυθολογία έχει μια όμορφη ιστορία για την προέλευση του ονόματος.

Η πανέμορφη νύμφη Σμίλαξ ερωτεύτηκε έναν νεαρό Σπαρτιάτη τον Κρόκο με τον  οποίο όμως ήταν ερωτευμένος ο ίδιος ο Ερμής. Η ατυχής ερωτική ιστορία είχε ανάλογη κατάληξη με τον νεαρό να μεταμορφώνεται από τον θεό (ή την Άρτεμη), στο φυτό κρόκος. Η Αφροδίτη μεταμόρφωσε τότε την τραγική νύμφη σε αναρριχώμενο φυτό για να βρίσκεται μαζί με τον αγαπημένο της στην αιωνιότητα.