Βαλλωτή η καλυκοφόρος

Ballota acetabulosa (L.) Benth.

Lamiaceae/Labiatae

Τα μπαμπακούλια

Κύθηρα, Μάιος 2012. Φωτογραφίες, κείμενο:Σταυρούλα Φατσέα

Το γένος βαλλωτή περιλαμβάνει περίπου 33 είδη αυτοφυών στις εύκρατες περιοχές της Ευρώπης , Βόρειας Αφρικής και Δυτικής Ασίας. Μεγαλύτερη ποικιλία ειδών εμφανίζεται στη Μεσογειακή λεκάνη.

Το όνομα φαίνεται να χρησιμοποίησε ο Διοσκουρίδης για το φυτό που σήμερα ονομάζουμε ballota nigra, βαλλωτή η μέλαινα, ενώ από τις πηγές προκύπτει ότι το φυτό ballota acetabulosa, ο Διοσκουρίδης το περιγράφει ως ψευδοδίκταμο.

τὸ δὲ ψευδοδίκταμνον καλούμενον φύεται <μὲν> ἐν πολλοῖς τόποις, ἐμφερὲς δὲ τῷ πρὸ αὐτοῦ, ἔλαττον δὲ καὶ ἧττον δριμύ. ποιεῖ δὲ τὰ αὐτὰ τῷ δικτάμνῳ, οὐχ ὁμοίως ἐνεργοῦν.

Διοσκουρίδης Βιβλίο 3.32.2α

Το χαρακτηριστικό επίθετο του γένους acetabulosa, προέρχεται από το λατινικό acetabulum = κυλίκιο, κάλυκας των ανθέων εξ ου και η ορθή μετάφραση καλυκοφόρος ή καλυκοειδής. Η εμφάνιση του φυτού χαρακτηρίζεται από την παρουσία των πολλών πυκνών καλύκων που συχνά μοιάζουν σαν να είναι αυτοί τα άνθη του φυτού, ενώ στην πραγματικότητα τα μικροσκοπικά λουλουδάκια αναπτύσσονται στο κέντρο τους.

Στην παραδοσιακή, λαϊκή ιατρική οι νεαροί βλαστοί (πανάκια) πολτοποιούνται και τοποθετούνται πάνω σε καψίματα και επιφανειακά τραύματα τα οποία επουλώνουν. Εσωτερικά θεωρείται ότι θεραπεύει τις φλεγμονές, είναι αντιβηχικό και καταπραΰνει γαστροεντερικά προβλήματα.

Σύγχρονη έρευνα αποδεικνύει ότι το εκχύλισμα βαλλωτής έχει ισχυρή αντιβακτηριδιακή δράση και θα μπορούσε να είναι χρήσιμο στη θεραπεία μολύνσεων. (Dulger-Sener 2010)

Κοινές ονομασίες στην Ελλάδα: φυτιλάκι, αλουμινάκι, αποπουλιά, φουφλιά, φουρφουλιά,λυχναράκι, φάσσας, καπτουριά, καντηλαναύτρα

Στα Κύθηρα το φυτό είναι γνωστό σε όλο το νησί με το λαϊκό όνομα μπαμπακούλια. Παλαιότερα, τέτοια εποχή κάθε χρόνο μάζευαν τα μπαμπακούλια, δηλαδή τους ξερούς κάλυκες του φυτού. Τα μικρά αυτά χωνάκια τα τοποθετούσαν ανεστραμμένα ανά δύο αφού έβγαζαν το σπόρο από το ένα, στο λάδι του καντηλιού, που υπήρχε στο εικονοστάσι κάθε σπιτιού και τα άναβαν. Η φλογίτσα τους κρατούσε περίπου 10 ώρες αναμμένη χωρίς να δημιουργεί καπνιά.